Source code
Revision control
Copy as Markdown
Other Tools
<!DOCTYPE html>
<html class="client-nojs" lang="fa" dir="rtl">
<head>
<meta charset="UTF-8"/>
<title>ناصرالدین‌شاه قاجار - ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</title>
<script>document.documentElement.className = document.documentElement.className.replace( /(^|\s)client-nojs(\s|$)/, "$1client-js$2" );</script>
<script>(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgCanonicalNamespace":"","wgCanonicalSpecialPageName":false,"wgNamespaceNumber":0,"wgPageName":"ناصرالدین‌شاه_قاجار","wgTitle":"ناصرالدین‌شاه قاجار","wgCurRevisionId":18591173,"wgRevisionId":18591173,"wgArticleId":8094,"wgIsArticle":true,"wgIsRedirect":false,"wgAction":"view","wgUserName":null,"wgUserGroups":["*"],"wgCategories":["صفحات داری خطا در ارجاع","همه مقاله‌های دارای عبارت‌های بدون منبع","رده انبار با عنوان صفحه متفاوت از ویکی‌داده","مقاله‌های دارای مستندات","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND","مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF","صفحه‌های حاوی پیوند جادویی آی‌اس‌بی‌ان","قاجاریان","افراد ایرانی‌تبار در سده ۱۹ (میلادی)","افراد در انقلاب مشروطه","اهالی تبریز","پادشاهان ایرانی کشته‌شده","پرتره اهالی ایران بر روی اسکناس","جرم‌های ۱۸۹۶ (میلادی)","حکمرانان آسیا در سده ۱۹ (میلادی)","دارندگان لژیون دونور","درگذشتگان ۱۲۴۷ (قمری)","درگذشتگان ۱۲۷۵","درگذشتگان ۱۳۱۳ (قمری)","درگذشتگان ۱۸۹۶ (میلادی)","رهبران حکومت ترورشده","زادگان ۱۲۱۰","زادگان ۱۸۳۱ (میلادی)","سیاستمداران ترورشده اهل ایران","سیاستمداران کشته‌شده","شاهان اهل تبریز","شاهان قاجاریان","شوالیه‌های نشان‌بند جوراب","عکاسان اهل ایران","کشته‌شدگان تروریسم در ایران","کشته‌شدگان در ایران","لژیون دونور","مدفونان در حرم شاه عبدالعظیم","مرگ به وسیله اسلحه گرم در ایران","ناصرالدین‌شاه","شاهان ایران"],"wgBreakFrames":false,"wgPageContentLanguage":"fa","wgPageContentModel":"wikitext","wgSeparatorTransformTable":["",""],"wgDigitTransformTable":["0\t1\t2\t3\t4\t5\t6\t7\t8\t9\t%\t.\t,","۰\t۱\t۲\t۳\t۴\t۵\t۶\t۷\t۸\t۹\t٪\t٫\t٬"],"wgDefaultDateFormat":"dmy","wgMonthNames":["","ژانویه","فوریه","مارس","آوریل","مه","ژوئن","ژوئیه","اوت","سپتامبر","اکتبر","نوامبر","دسامبر"],"wgMonthNamesShort":["","ژانویه","فوریه","مارس","آوریل","مه","ژوئن","ژوئیه","اوت","سپتامبر","اکتبر","نوامبر","دسامبر"],"wgRelevantPageName":"ناصرالدین‌شاه_قاجار","wgRelevantArticleId":8094,"wgRequestId":"WHGEEgpAMEsAACAw5ZsAAAAJ","wgIsProbablyEditable":true,"wgRestrictionEdit":[],"wgRestrictionMove":[],"wgFlaggedRevsParams":{"tags":{}},"wgStableRevisionId":null,"wgWikiEditorEnabledModules":{"toolbar":true,"dialogs":true,"preview":false,"publish":false},"wgBetaFeaturesFeatures":[],"wgMediaViewerOnClick":true,"wgMediaViewerEnabledByDefault":true,"wgVisualEditor":{"pageLanguageCode":"fa","pageLanguageDir":"rtl","usePageImages":true,"usePageDescriptions":true},"wgPreferredVariant":"fa","wgMFDisplayWikibaseDescriptions":{"search":true,"nearby":true,"watchlist":true,"tagline":true},"wgRelatedArticles":null,"wgRelatedArticlesUseCirrusSearch":true,"wgRelatedArticlesOnlyUseCirrusSearch":false,"wgULSCurrentAutonym":"فارسی","wgNoticeProject":"wikipedia","wgCentralNoticeCookiesToDelete":[],"wgCentralNoticeCategoriesUsingLegacy":["Fundraising","fundraising"],"wgCategoryTreePageCategoryOptions":"{\"mode\":0,\"hideprefix\":20,\"showcount\":true,\"namespaces\":false}","wgWikibaseItemId":"Q159416","wgCentralAuthMobileDomain":false,"wgVisualEditorToolbarScrollOffset":0,"wgEditSubmitButtonLabelPublish":false});mw.loader.state({"ext.globalCssJs.user.styles":"ready","ext.globalCssJs.site.styles":"ready","site.styles":"ready","noscript":"ready","user.styles":"ready","user":"ready","user.options":"loading","user.tokens":"loading","ext.cite.styles":"ready","ext.timeline.styles":"ready","mediawiki.page.gallery.styles":"ready","wikibase.client.init":"ready","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript":"ready","ext.uls.interlanguage":"ready","ext.wikimediaBadges":"ready","mediawiki.legacy.shared":"ready","mediawiki.legacy.commonPrint":"ready","mediawiki.sectionAnchor":"ready","mediawiki.skinning.interface":"ready","skins.vector.styles":"ready","ext.globalCssJs.user":"ready","ext.globalCssJs.site":"ready"});mw.loader.implement("user.options@1ql7tg8",function($,jQuery,require,module){mw.user.options.set({"variant":"fa"});});mw.loader.implement("user.tokens@1dqfd7l",function ( $, jQuery, require, module ) {
mw.user.tokens.set({"editToken":"+\\","patrolToken":"+\\","watchToken":"+\\","csrfToken":"+\\"});/*@nomin*/;
});mw.loader.load(["ext.cite.a11y","mediawiki.toc","mediawiki.action.view.postEdit","site","mediawiki.page.startup","mediawiki.user","mediawiki.hidpi","mediawiki.page.ready","mediawiki.legacy.wikibits","mediawiki.searchSuggest","ext.gadget.Edittools","ext.gadget.mobile-common","ext.gadget.decodesummary","ext.gadget.Watchlist","ext.gadget.EasyNewSection","ext.gadget.signit","ext.gadget.ReferenceTooltips","ext.gadget.CommonsDirect","ext.centralauth.centralautologin","mmv.head","mmv.bootstrap.autostart","ext.visualEditor.desktopArticleTarget.init","ext.visualEditor.targetLoader","ext.eventLogging.subscriber","ext.wikimediaEvents","ext.navigationTiming","ext.uls.eventlogger","ext.uls.init","ext.uls.compactlinks","ext.uls.interface","ext.centralNotice.geoIP","ext.centralNotice.startUp","skins.vector.js"]);});</script>
<link rel="stylesheet" href="/w/load.php?debug=false&lang=fa&modules=ext.cite.styles%7Cext.timeline.styles%7Cext.uls.interlanguage%7Cext.visualEditor.desktopArticleTarget.noscript%7Cext.wikimediaBadges%7Cmediawiki.legacy.commonPrint%2Cshared%7Cmediawiki.page.gallery.styles%7Cmediawiki.sectionAnchor%7Cmediawiki.skinning.interface%7Cskins.vector.styles%7Cwikibase.client.init&only=styles&skin=vector"/>
<script async="" src="/w/load.php?debug=false&lang=fa&modules=startup&only=scripts&skin=vector"></script>
<meta name="ResourceLoaderDynamicStyles" content=""/>
<link rel="stylesheet" href="/w/load.php?debug=false&lang=fa&modules=site.styles&only=styles&skin=vector"/>
<meta name="generator" content="MediaWiki 1.29.0-wmf.7"/>
<meta name="referrer" content="origin-when-cross-origin"/>
<link rel="alternate" href="android-app://org.wikipedia/http/fa.m.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"/>
<link rel="alternate" type="application/x-wiki" title="ویرایش" href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit"/>
<link rel="edit" title="ویرایش" href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit"/>
<link rel="apple-touch-icon" href="/static/apple-touch/wikipedia.png"/>
<link rel="shortcut icon" href="/static/favicon/wikipedia.ico"/>
<link rel="search" type="application/opensearchdescription+xml" href="/w/opensearch_desc.php" title="ویکی‌پدیا (fa)"/>
<link rel="EditURI" type="application/rsd+xml" href="//fa.wikipedia.org/w/api.php?action=rsd"/>
<link rel="copyright" href="//creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/"/>
<link rel="canonical" href="https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"/>
<link rel="dns-prefetch" href="//login.wikimedia.org"/>
<link rel="dns-prefetch" href="//meta.wikimedia.org" />
</head>
<body class="mediawiki rtl sitedir-rtl mw-hide-empty-elt ns-0 ns-subject page-ناصرالدین‌شاه_قاجار rootpage-ناصرالدین‌شاه_قاجار skin-vector action-view"> <div id="mw-page-base" class="noprint"></div>
<div id="mw-head-base" class="noprint"></div>
<div id="content" class="mw-body" role="main">
<a id="top"></a>
<div id="siteNotice"><!-- CentralNotice --></div>
<div class="mw-indicators">
</div>
<h1 id="firstHeading" class="firstHeading" lang="fa">ناصرالدین‌شاه قاجار</h1>
<div id="bodyContent" class="mw-body-content">
<div id="siteSub">از ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد</div>
<div id="contentSub"></div>
<div id="jump-to-nav" class="mw-jump">
پرش به: <a href="#mw-head">ناوبری</a>، <a href="#p-search">جستجو</a>
</div>
<div id="mw-content-text" lang="fa" dir="rtl" class="mw-content-rtl"><script>function mfTempOpenSection(id){var block=document.getElementById("mf-section-"+id);block.className+=" open-block";block.previousSibling.className+=" open-block";}</script><div class="hatnote">«سلطان صاحبقران» به اینجا تغییرمسیر دارد. برای دیگر کاربردها، <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%D8%A7%D8%A8%D9%87%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%B2%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C)" class="mw-disambig" title="سلطان صاحبقران (ابهام‌زدایی)">سلطان صاحبقران (ابهام‌زدایی)</a> را ببینید.</div>
<table class="infobox vcard" style="width:22em">
<tr>
<th colspan="2" class="fn" style="text-align:center;font-size:125%;font-weight:bold;color:#ffffff; background-color: #b32424"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Shir_%26_Khorshid1.svg" class="image"><img alt="Shir & Khorshid1.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Shir_%26_Khorshid1.svg/40px-Shir_%26_Khorshid1.svg.png" width="40" height="33" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Shir_%26_Khorshid1.svg/60px-Shir_%26_Khorshid1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Shir_%26_Khorshid1.svg/80px-Shir_%26_Khorshid1.svg.png 2x" data-file-width="1321" data-file-height="1095" /></a> ناصرالدین‌شاه قاجار <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Shir_%26_Khorshid1.svg" class="image"><img alt="Shir & Khorshid1.svg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Shir_%26_Khorshid1.svg/40px-Shir_%26_Khorshid1.svg.png" width="40" height="33" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Shir_%26_Khorshid1.svg/60px-Shir_%26_Khorshid1.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/e/e7/Shir_%26_Khorshid1.svg/80px-Shir_%26_Khorshid1.svg.png 2x" data-file-width="1321" data-file-height="1095" /></a></th>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="text-align:center"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naser-al-Din-Shah-Qajar-3.jpg" class="image"><img alt="Naser-al-Din-Shah-Qajar-3.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Naser-al-Din-Shah-Qajar-3.jpg/250px-Naser-al-Din-Shah-Qajar-3.jpg" width="250" height="312" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Naser-al-Din-Shah-Qajar-3.jpg/375px-Naser-al-Din-Shah-Qajar-3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/09/Naser-al-Din-Shah-Qajar-3.jpg/500px-Naser-al-Din-Shah-Qajar-3.jpg 2x" data-file-width="1312" data-file-height="1636" /></a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">دوران</th>
<td><a href="/wiki/%DB%B2%DB%B2_%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1" title="۲۲ شهریور">۲۲ شهریور</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B2%DB%B7" title="۱۲۲۷">۱۲۲۷</a> - <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="۱۲ اردیبهشت">۱۲ اردیبهشت</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B5" title="۱۲۷۵">۱۲۷۵</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">نام کامل</th>
<td class="nickname">ناصرالدین میرزا</td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">لقب(ها)</th>
<td class="nickname">سلطان صاحبقران<br />
شاه بابا<br />
شاه شهید</td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">زادروز</th>
<td class="bday"><a href="/wiki/%DB%B2%DB%B5_%D8%AA%DB%8C%D8%B1" title="۲۵ تیر">۲۵ تیر</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B1%DB%B0" title="۱۲۱۰">۱۲۱۰</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">زادگاه</th>
<td>دهکده <a href="/wiki/%DA%A9%D9%87%D9%86%D9%85%D9%88" title="کهنمو">کهنمو</a> از توابع <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%88" title="اسکو">اسکو</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2" title="تبریز">تبریز</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="آذربایجان">آذربایجان</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایران">ایران</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">مرگ</th>
<td><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="۱۲ اردیبهشت">۱۲ اردیبهشت</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B5" title="۱۲۷۵">۱۲۷۵</a> (۶۴ سال)</td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">محل مرگ</th>
<td>حرم <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85" title="شاه عبدالعظیم">شاه عبدالعظیم</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C" title="شهر ری">شهر ری</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">آرامگاه</th>
<td class="locality">حرم <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85" title="شاه عبدالعظیم">شاه عبدالعظیم</a>، <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C" title="شهر ری">شهر ری</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">پیش از</th>
<td><a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین شاه">مظفرالدین شاه</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">پس از</th>
<td><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدشاه">محمدشاه</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">همسر</th>
<td class="agent">۸۵ صیغه و عقدی<br />
سوگلی: <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="انیس الدوله">انیس الدوله</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">کاخ</th>
<td class="org">گلستان</td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">دودمان</th>
<td><a href="/wiki/%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="سلسله قاجاریه">سلسله قاجاریه</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">پدر</th>
<td><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="محمد شاه قاجار">محمد شاه قاجار</a></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">مادر</th>
<td><a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="مهد علیا">مهد علیا</a><sup id="cite_ref-1" class="reference"><a href="#cite_note-1">[۱]</a></sup></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">فرزندان</th>
<td>چهل و دو فرزند</td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">دین</th>
<td class="category">شیعه اسلام</td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" style="text-align:right">امضا</th>
<td>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:222px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naser_al-Din_Shah_Qajar_Signature.jpg" class="image"><img alt="Naser al-Din Shah Qajar Signature.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Naser_al-Din_Shah_Qajar_Signature.jpg/220px-Naser_al-Din_Shah_Qajar_Signature.jpg" width="220" height="64" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/03/Naser_al-Din_Shah_Qajar_Signature.jpg/330px-Naser_al-Din_Shah_Qajar_Signature.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/03/Naser_al-Din_Shah_Qajar_Signature.jpg 2x" data-file-width="340" data-file-height="99" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naser_al-Din_Shah_Qajar_Signature.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
</div>
</div>
</div>
</td>
</tr>
</table>
<p><b>ناصرالدین‌شاه قاجار</b> (<a href="/wiki/%DB%B2%DB%B5_%D8%AA%DB%8C%D8%B1" title="۲۵ تیر">۲۵ تیر</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B1%DB%B0" title="۱۲۱۰">۱۲۱۰</a> - <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="۱۲ اردیبهشت">۱۲ اردیبهشت</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B5" title="۱۲۷۵">۱۲۷۵</a>) که پیش از <a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C" title="پادشاهی">پادشاهی</a> <b>ناصرالدین میرزا</b> خوانده می‌شد، معروف به «<b>قبلهٔ عالم</b>»، «<b>سلطان صاحبقران</b>» و بعد «<b>شاهِ شهید</b>»، چهارمین شاه از دودمان <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="قاجار">قاجار</a> <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="ایران">ایران</a> بود. وی طولانی‌ترین دوره پادشاهی را در میان دودمان قاجار داراست. او همچنین نخستین پادشاه ایران بود که خاطرات خود را نوشت.<sup id="cite_ref-qajarpages.org_2-0" class="reference"><a href="#cite_note-qajarpages.org-2">[۲]</a></sup></p>
<p></p>
<div id="toc" class="toc">
<div id="toctitle">
<h2>محتویات</h2>
</div>
<ul>
<li class="toclevel-1 tocsection-1"><a href="#.D8.AA.D9.88.D9.84.D8.AF_.D9.88_.D8.AE.D8.A7.D9.86.D9.88.D8.A7.D8.AF.D9.87"><span class="tocnumber">۱</span> <span class="toctext">تولد و خانواده</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-2"><a href="#.D9.88.D9.84.DB.8C.D8.B9.D9.87.D8.AF.DB.8C"><span class="tocnumber">۲</span> <span class="toctext">ولیعهدی</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-3"><a href="#.D8.AA.D8.A7.D8.AC.DA.AF.D8.B0.D8.A7.D8.B1.DB.8C"><span class="tocnumber">۳</span> <span class="toctext">تاجگذاری</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-4"><a href="#.D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA_.D8.A7.D9.85.DB.8C.D8.B1.DA.A9.D8.A8.DB.8C.D8.B1"><span class="tocnumber">۴</span> <span class="toctext">دوران صدارت امیرکبیر</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-5"><a href="#.D8.A7.D8.AD.D8.AF.D8.A7.D8.AB_.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.A7.D9.84.D9.81.D9.86.D9.88.D9.86"><span class="tocnumber">۵</span> <span class="toctext">احداث دارالفنون</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-6"><a href="#.D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA_.D9.86.D9.88.D8.B1.DB.8C"><span class="tocnumber">۶</span> <span class="toctext">دوران صدارت نوری</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2 tocsection-7"><a href="#.D8.B3.D9.88.D8.A1_.D9.82.D8.B5.D8.AF_.D8.A8.D8.A7.D8.A8.DB.8C.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۶.۱</span> <span class="toctext">سوء قصد بابیان</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-8"><a href="#.D9.82.D8.B7.D8.B9_.D8.B1.D9.88.D8.A7.D8.A8.D8.B7_.D8.A8.D8.A7_.D8.A7.D9.86.DA.AF.D9.84.DB.8C.D8.B3"><span class="tocnumber">۶.۲</span> <span class="toctext">قطع روابط با انگلیس</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-9"><a href="#.D9.81.D8.AA.D8.AD_.D9.87.D8.B1.D8.A7.D8.AA"><span class="tocnumber">۶.۳</span> <span class="toctext">فتح هرات</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-10"><a href="#.D8.B9.D8.B4.D9.82_.D8.A8.D9.87_.D8.AC.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۶.۴</span> <span class="toctext">عشق به جیران</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1 tocsection-11"><a href="#.D8.A7.D9.84.D8.BA.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D9.82.D8.A7.D9.85_.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA"><span class="tocnumber">۷</span> <span class="toctext">الغای مقام صدارت</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-12"><a href="#.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA_.D8.B3.D9.BE.D9.87.D8.B3.D8.A7.D9.84.D8.A7.D8.B1"><span class="tocnumber">۸</span> <span class="toctext">صدارت سپهسالار</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-13"><a href="#.D8.B2.D9.85.D8.A7.D9.86_.D8.AD.DA.A9.D9.88.D9.85.D8.AA_.D8.AF.D8.B1_.D9.85.D9.82.D8.A7.DB.8C.D8.B3.D9.87_.D8.A8.D8.A7_.D8.AF.DB.8C.DA.AF.D8.B1_.D8.B4.D8.A7.D9.87.D8.A7.D9.86_.D9.82.D8.A7.D8.AC.D8.A7.D8.B1"><span class="tocnumber">۹</span> <span class="toctext">زمان حکومت در مقایسه با دیگر شاهان قاجار</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-14"><a href="#.D8.B3.D9.81.D8.B1_.D8.A7.D9.88.D9.84_.D8.A8.D9.87_.D9.81.D8.B1.D9.86.DA.AF.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۱۰</span> <span class="toctext">سفر اول به فرنگستان</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-15"><a href="#.D8.A7.D9.84.D8.BA.D8.A7.DB.8C_.D8.A7.D9.85.D8.AA.DB.8C.D8.A7.D8.B2.D9.86.D8.A7.D9.85.D9.87_.D8.B1.D9.88.DB.8C.D8.AA.D8.B1"><span class="tocnumber">۱۱</span> <span class="toctext">الغای امتیازنامه رویتر</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-16"><a href="#.D8.B3.D9.81.D8.B1_.D8.AF.D9.88.D9.85_.D8.A8.D9.87_.D9.81.D8.B1.D9.86.DA.AF.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۱۲</span> <span class="toctext">سفر دوم به فرنگستان</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-17"><a href="#.D8.B9.D8.AF.D9.84.DB.8C.D9.87"><span class="tocnumber">۱۳</span> <span class="toctext">عدلیه</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-18"><a href="#.D8.AA.D8.A3.D8.B3.DB.8C.D8.B3_.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D9.85.D9.88.D8.B2.D9.87_.D9.85.D9.84.DB.8C"><span class="tocnumber">۱۴</span> <span class="toctext">تأسیس اولین موزه ملی</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-19"><a href="#.D8.B3.D8.A7.D9.84.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.BE.D8.A7.DB.8C.D8.A7.D9.86.DB.8C"><span class="tocnumber">۱۵</span> <span class="toctext">سالهای پایانی</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2 tocsection-20"><a href="#.D8.A2.D8.B4.D9.88.D8.A8.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D8.B1.D8.B2.DB.8C"><span class="tocnumber">۱۵.۱</span> <span class="toctext">آشوب‌های مرزی</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-21"><a href="#.D8.A8.D8.A8.D8.B1.DB.8C_.D8.AE.D8.A7.D9.86_.D9.88_.D8.B9.D8.B2.DB.8C.D8.B2.D8.A7.D9.84.D8.B3.D9.84.D8.B7.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۱۵.۲</span> <span class="toctext">ببری خان و عزیزالسلطان</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-22"><a href="#.D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA_.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.B3.D9.84.D8.B7.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۱۵.۳</span> <span class="toctext">دوران صدارت امین‌السلطان</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-23"><a href="#.D8.AE.D8.A7.D9.86.D9.85_.D8.A8.D8.A7.D8.B4.DB.8C_.D9.88_.D9.85.D8.A7.D9.87_.D8.B1.D8.AE.D8.B3.D8.A7.D8.B1"><span class="tocnumber">۱۵.۴</span> <span class="toctext">خانم باشی و ماه رخسار</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1 tocsection-24"><a href="#.D9.86.D8.AE.D8.B3.D8.AA.E2.80.8C.D9.88.D8.B2.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۱۶</span> <span class="toctext">نخست‌وزیران</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-25"><a href="#.D9.85.D8.B1.DA.AF"><span class="tocnumber">۱۷</span> <span class="toctext">مرگ</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-26"><a href="#.D8.B3.DB.8C.D8.A7.D8.B3.D8.AA.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.81.D8.B1.D9.87.D9.86.DA.AF.DB.8C"><span class="tocnumber">۱۸</span> <span class="toctext">سیاست‌های فرهنگی</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2 tocsection-27"><a href="#.D8.B3.D8.A7.D9.86.D8.B3.D9.88.D8.B1_.D9.85.D8.B7.D8.A8.D9.88.D8.B9.D8.A7.D8.AA"><span class="tocnumber">۱۸.۱</span> <span class="toctext">سانسور مطبوعات</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-28"><a href="#.D8.A2.D9.85.D9.88.D8.B2.D8.B4"><span class="tocnumber">۱۸.۲</span> <span class="toctext">آموزش</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1 tocsection-29"><a href="#.D8.AA.D8.A3.D8.B3.DB.8C.D8.B3_.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D9.85.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.B3_.D8.A8.D9.87_.D8.B3.D8.A8.DA.A9_.D9.86.D9.88.DB.8C.D9.86"><span class="tocnumber">۱۹</span> <span class="toctext">تأسیس اولین مدارس به سبک نوین</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-30"><a href="#.D8.B9.D9.84.D8.A7.D9.82.D9.87_.D8.A8.D9.87_.D9.87.D9.86.D8.B1"><span class="tocnumber">۲۰</span> <span class="toctext">علاقه به هنر</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2 tocsection-31"><a href="#.D8.B9.DA.A9.D8.A7.D8.B3.DB.8C"><span class="tocnumber">۲۰.۱</span> <span class="toctext">عکاسی</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1 tocsection-32"><a href="#.D8.B4.D8.B9.D8.B1"><span class="tocnumber">۲۱</span> <span class="toctext">شعر</span></a>
<ul>
<li class="toclevel-2 tocsection-33"><a href="#.D8.A7.D8.AF.D8.A8.DB.8C.D8.A7.D8.AA"><span class="tocnumber">۲۱.۱</span> <span class="toctext">ادبیات</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-34"><a href="#.D8.AE.D9.88.D8.B4.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3.DB.8C"><span class="tocnumber">۲۱.۲</span> <span class="toctext">خوشنویسی</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-35"><a href="#.D9.85.D9.88.D8.B3.DB.8C.D9.82.DB.8C"><span class="tocnumber">۲۱.۳</span> <span class="toctext">موسیقی</span></a></li>
<li class="toclevel-2 tocsection-36"><a href="#.D8.AA.D8.B9.D8.B2.DB.8C.D9.87"><span class="tocnumber">۲۱.۴</span> <span class="toctext">تعزیه</span></a></li>
</ul>
</li>
<li class="toclevel-1 tocsection-37"><a href="#.D8.AE.D8.A7.D8.B7.D8.B1.D9.87_.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3.DB.8C"><span class="tocnumber">۲۲</span> <span class="toctext">خاطره نویسی</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-38"><a href="#.D9.86.D9.82.D8.A7.D8.B4.DB.8C"><span class="tocnumber">۲۳</span> <span class="toctext">نقاشی</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-39"><a href="#.D8.A7.D9.81.D8.B3.D8.A7.D9.86.D9.87_.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D8.AA.D9.84.D9.81.D9.86_.D9.87.D9.85.D8.B1.D8.A7.D9.87_.D8.AF.D8.B1_.D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۲۴</span> <span class="toctext">افسانه اولین تلفن همراه در ایران</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-40"><a href="#.DA.86.D8.A7.D9.BE_.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D8.A7.D8.B3.DA.A9.D9.86.D8.A7.D8.B3"><span class="tocnumber">۲۵</span> <span class="toctext">چاپ اولین اسکناس</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-41"><a href="#.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D8.A8.D8.A7.D8.BA_.D9.88.D8.AD.D8.B4_.D8.AF.D8.B1_.D8.AA.D9.87.D8.B1.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۲۶</span> <span class="toctext">اولین باغ وحش در تهران</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-42"><a href="#.D8.A8.D9.86.D8.A7.D9.87.D8.A7"><span class="tocnumber">۲۷</span> <span class="toctext">بناها</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-43"><a href="#.D8.A7.D8.B2.D8.AF.D9.88.D8.A7.D8.AC.E2.80.8C.D9.87.D8.A7_.D9.88_.D9.81.D8.B1.D8.B2.D9.86.D8.AF.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۲۸</span> <span class="toctext">ازدواج‌ها و فرزندان</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-44"><a href="#.D9.86.DA.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AE.D8.A7.D9.86.D9.87"><span class="tocnumber">۲۹</span> <span class="toctext">نگارخانه</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-45"><a href="#.D8.AF.D9.88.D8.AF.D9.85.D8.A7.D9.86"><span class="tocnumber">۳۰</span> <span class="toctext">دودمان</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-46"><a href="#.D8.AC.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.88.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D9.87"><span class="tocnumber">۳۱</span> <span class="toctext">جستارهای وابسته</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-47"><a href="#.D9.BE.D8.A7.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3"><span class="tocnumber">۳۲</span> <span class="toctext">پانویس</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-48"><a href="#.D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9"><span class="tocnumber">۳۳</span> <span class="toctext">منابع</span></a></li>
<li class="toclevel-1 tocsection-49"><a href="#.D9.BE.DB.8C.D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1.D9.88.D9.86"><span class="tocnumber">۳۴</span> <span class="toctext">پیوند به بیرون</span></a></li>
</ul>
</div>
<p></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AA.D9.88.D9.84.D8.AF_.D9.88_.D8.AE.D8.A7.D9.86.D9.88.D8.A7.D8.AF.D9.87">تولد و خانواده</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=1" title="ویرایش بخش: تولد و خانواده">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>پدر ناصرالدین، <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="محمدشاه قاجار">محمدشاه قاجار</a> نوه <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="فتحعلی‌شاه قاجار">فتحعلی‌شاه قاجار</a> و سومین پادشاه دودمان قاجاریه بود. <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدشاه">محمدشاه</a> هنگامی که دوازده سال داشت در ۱۲۳۴ به دستور فتحعلی‌شاه با دختر عمه چهارده ساله‌اش <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="مهدعلیا">ملک جهان</a> ازدواج کرد. این ازدواج به قصد از بین بردن تفرقه بین شاخه‌های <a href="/w/index.php?title=%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88&action=edit&redlink=1" class="new" title="قوانلو (صفحه وجود ندارد)">قوانلو</a> و <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%88" title="دولو">دولو</a> ایل قاجار صورت می‌گرفت.<sup id="cite_ref-3" class="reference"><a href="#cite_note-3">[۳]</a></sup> در منابع عصر قاجار، طرح این ازدواج را جزئی از توصیه‌های <a href="/wiki/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="آغامحمدخان">آغامحمدخان</a> به فتحعلی‌شاه دانسته‌اند.<sup id="cite_ref-4" class="reference"><a href="#cite_note-4">[۴]</a></sup> ناصرالدین سومین پسر و نخستین فرزند باقی‌مانده این زوج<sup id="cite_ref-qajarpages.org_2-1" class="reference"><a href="#cite_note-qajarpages.org-2">[۲]</a></sup> در ششم صفر ۱۲۴۷ در دهکده <a href="/wiki/%DA%A9%D9%87%D9%86%D9%85%D9%88" title="کهنمو">کهنمو</a> از توابع اسکو در نزدیکی <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2" title="تبریز">تبریز</a> به <a href="/wiki/%D8%AF%D9%86%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="دنیا">دنیا</a> آمد.<sup id="cite_ref-5" class="reference"><a href="#cite_note-5">[۵]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D9.88.D9.84.DB.8C.D8.B9.D9.87.D8.AF.DB.8C">ولیعهدی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=2" title="ویرایش بخش: ولیعهدی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>فرمان ولیعهدی ناصرالدین میرزا در ۱۲۵۱ هـ ق در تبریز خوانده شد.<sup id="cite_ref-amanat1_6-0" class="reference"><a href="#cite_note-amanat1-6">[۶]</a></sup> برادران تنی شاه <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="بهمن میرزا">بهمن میرزا</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D9%87%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="قهرمان میرزا">قهرمان میرزا</a>، به بهانه سن کم ناصرالدین، او را شایسته داشتن عنوان ولیعهدی نمی‌دیدند.<sup id="cite_ref-sepehr1_7-0" class="reference"><a href="#cite_note-sepehr1-7">[۷]</a></sup> <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B5%D9%81%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-disambig" title="آصف‌الدوله">آصف‌الدوله</a>، دایی محمدشاه، هم مصمم بود از ولیعهدی ناصرالدین جلوگیری کند تا عِرق سلطنت از خاندان دولو قطع نشود.<sup id="cite_ref-sepehr1_7-1" class="reference"><a href="#cite_note-sepehr1-7">[۷]</a></sup> سرانجام ولیعهدی ناصرالدین زمانی تأیید شد که قهرمان میرزا را به کفالت حکومت <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="آذربایجان">آذربایجان</a> منصوب کردند که در واقع تأیید ضمنی ولایت او بر ولیعهد صغیر بود.<sup id="cite_ref-amanat1_6-1" class="reference"><a href="#cite_note-amanat1-6">[۶]</a></sup></p>
<p>نخستین وظیفه رسمی ولیعهد، سفر به <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="ایروان">ایروان</a> برای ابلاغ تهنیت پدرش به <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%DA%A9%D9%84%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%D9%88%D9%84" class="mw-redirect" title="نیکلای اول">نیکلای اول</a> بود که در آن هنگام در قفقاز از ولایات تازه تسخیر شده بازدید می‌کرد. در هنگام ملاقات، تزار ولیعهد را روی زانوی خود نشاند و به نشان محبت انگشتر الماس خود را به او بخشید.<sup id="cite_ref-8" class="reference"><a href="#cite_note-8">[۸]</a></sup></p>
<p>محمدشاه در تابستان ۱۲۵۵ هـ ق ناصرالدین را به پایتخت فراخواند. در آن هنگام او نزدیک پنج سال بود که پدرش را ندیده بود. در تابستان ۱۲۶۱ هـ ق ولیعهد چهارده ساله، با دخترعموی پدرش، گلین، ازدواج کرد. نخستین ازدواج ناصرالدین، به معنای رسیدن او به سن بلوغ بود که ضرورت انتصاب نایب السلطنه را از بین می‌برد، چرا که دیگر ولیعهد صغیر محسوب نمی‌شد. در ۱۲۶۳ هـ ق بهمن میرزا به روسیه فرار کرد و محمدشاه، ناصرالدین را به درخواست خودش حاکم آذربایجان کرد. در این مدت ولیعهد با مسائل جدی حکمرانی آشنا شد. در همین زمان، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8" class="mw-disambig" title="باب">باب</a> را به فرمان <a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%D8%AC%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="حاجی میرزا آقاسی">حاجی میرزا آقاسی</a> برای محاکمه و تفتیش عقاید به تبریز آوردند و مجلس محاکمه در حضور ناصرالدین صورت گرفت.</p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AA.D8.A7.D8.AC.DA.AF.D8.B0.D8.A7.D8.B1.DB.8C">تاجگذاری</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=3" title="ویرایش بخش: تاجگذاری">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>هنگامی که <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="محمد شاه قاجار">محمد شاه قاجار</a> که سال‌ها با بیماری <a href="/wiki/%D9%86%D9%82%D8%B1%D8%B3" title="نقرس">نقرس</a> دست به گریبان بود در <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B2%DB%B7" title="۱۲۲۷">۱۲۲۷</a> خورشیدی در ۴۲ سالگی از دنیا رفت، کشور گرفتار شورش بود و تنها بخش آرام ایران <a href="/wiki/%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="آذربایجان">آذربایجان</a> شمرده می‌شد. در این زمان ناصرالدین میرزای ولیعهد -که آن زمان شانزده ساله بود؛ در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2" title="تبریز">تبریز</a> به سر می‌برد و مدعیان پادشاهی از هر سو سر برآورده بودند. <a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%D8%AC%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%B3%DB%8C" title="حاجی میرزا آقاسی">حاجی میرزا آقاسی</a> وزیر محمد شاه که توانایی آرام نگاه داشتن <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a> را نداشت به <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85" class="mw-redirect" title="حرم عبدالعظیم">حرم عبدالعظیم</a> پناهنده شد و بست نشست. در این زمان ناصرالدین میرزا با پشتیبانی میرزا تقی‌خان امیرنظام (<a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="امیرکبیر">امیرکبیر</a> آینده) راهی تهران شد و پیش از رسیدن به شهر میرزا تقی‌خان را لقب اتابک اعظم داد و او را صدراعظم خود گردانید. با رسیدن به تهران در همان سال ناصرالدین شاه به پادشاهی ایران رسید.</p>
<p>ناصرالدین شاه در <a href="/wiki/%DB%B2%DB%B2_%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1" title="۲۲ شهریور">۲۲ شهریور</a> ۱۲۲۷ (<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B4_%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84" title="۱۴ شوال">۱۴ شوال</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B6%DB%B4_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="۱۲۶۴ (قمری)">۱۲۶۴</a>) بر تخت نشست و از آن پس تا زمان مرگش در <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%87" title="جمعه">جمعه</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%DB%8C%D8%A8%D9%87%D8%B4%D8%AA" title="۱۲ اردیبهشت">۱۲ اردیبهشت</a> ۱۲۷۵ (<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B7_%D8%B0%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B9%D8%AF%D9%87" title="۱۷ ذی‌القعده">۱۷ ذی‌القعدهٔ</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B1%DB%B3_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="۱۳۱۳ (قمری)">۱۳۱۳</a>) شاه ایران بود.</p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA_.D8.A7.D9.85.DB.8C.D8.B1.DA.A9.D8.A8.DB.8C.D8.B1">دوران صدارت امیرکبیر</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=4" title="ویرایش بخش: دوران صدارت امیرکبیر">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:132px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:AmirKabir_naghashbashi.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/AmirKabir_naghashbashi.jpg/130px-AmirKabir_naghashbashi.jpg" width="130" height="173" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/AmirKabir_naghashbashi.jpg/195px-AmirKabir_naghashbashi.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/5/5e/AmirKabir_naghashbashi.jpg/260px-AmirKabir_naghashbashi.jpg 2x" data-file-width="1500" data-file-height="2000" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:AmirKabir_naghashbashi.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
میرزاتقی‌خان امیرکبیر</div>
</div>
</div>
<p>از پیشامدهای مهم این دوران شورش حسن خان سالار پسر <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%B5%D9%81%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="الهیارخان آصف‌الدوله (صفحه وجود ندارد)">الهیارخان آصف‌الدوله</a> صدراعظم <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="فتحعلی شاه">فتحعلی شاه</a> بود که پس از پایان پادشاهی <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="محمد شاه">محمد شاه</a> سر به شورش برداشته بود. امیرکبیر <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="مرادمیرزا حسام‌السلطنه">مرادمیرزا حسام‌السلطنه</a> را برای سرکوبی وی فرستاد که پس از سه سال کشمکش سرانجام این غائله با کشته‌شدن سالار پایان یافت. هم چنین در این دوران سران <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DB%8C" class="mw-redirect" title="بابی">بابی</a> سرکوب‌شده و خود <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%A8" class="mw-disambig" title="باب">باب</a> نیز تیرباران شد.</p>
<p>هنگامی که امیر و شاه به تهران رسیدند شمار ارتش ایران تنها ۳۰۰ تن بود.<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">[<i><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9" title="ویکی‌پدیا:نیازمند منبع"><span title="این ادعا نیازمند ارجاعات به منابع معتبر است.">نیازمند منبع</span></a></i>]</sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="امیرکبیر">امیرکبیر</a> که خود سپهسالار کل ایران بود به نظم و ساماندهی سپاه پرداخت و برای آموزش ارتشیان اقدام به استخدام آموزگار از خارج نمود و به صنعت اسلحه‌سازی رونق داد. او همچنین فرمان حذف لقب‌های اضافی در نامه‌نگاری‌ها را داد و به فرمان او حتی خود وی را نیز تنها با لقب <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A7%D8%A8" title="جناب">جناب</a> می‌خواندند. وی هم چنین تلاش کرد جلوی رشوه‌خواری را بگیرد و به درآمد کارکنان دولت سامان دهد.</p>
<p>امیر کبیر به زیباسازی تهران و پیشرفت پایتخت نیز کوشید، در این راستا دست به ساخت بازار امیر و کاروانسرای امیر و <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%DB%8C%D9%85%DA%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="تیمچه (صفحه وجود ندارد)">تیمچهای</a> نو زد. همچنین به پاکیزگی <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%85%D8%A7%D8%A8%D9%87" class="mw-redirect" title="گرمابه">گرمابه‌ها</a> رسیدگی کرد و در اندیشهٔ کشاندن بخشی از آب <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%AF_%DA%A9%D8%B1%D8%AC" class="mw-redirect" title="رود کرج">رود کرج</a> برای آشامیدن مردم تهران بود که دورهٔ زمامداری‌اش به پایان رسید و این طرح و دیگر اندیشه‌هایش ناکام ماند.</p>
<p>اقدامات امیر کبیر که به سود تودهٔ ایرانیان و به زیان شاهزادگان، دارایان، ملاها و اشراف بود خشم این دسته‌ها را برانگیخت و چون امیر جلوی دست‌اندازی <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="مهد علیا">مهد علیا</a> را نیز در کارهای کشور گرفته‌بود اینان به گرد او جمع شدند. مهد علیا می‌کوشید تا <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="میرزا آقاخان نوری">میرزا آقاخان نوری</a> را که در آن زمان وزیر لشکر بود جایگزین امیر کبیر نماید. پس شاه را انگیزاندند تا امیر را کنار بزند، اگرچه شاه جوان در آغاز پایداری نمود. از <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B6%DB%B7_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="۱۲۶۷ (قمری)">۱۲۶۷ قمری</a> میان شاه و امیر کبیر اندک‌اندک به هم می‌ریخت و شاه دچار بدگمانی به صدراعظمش می‌شد. اختلاف نظر میان شاه و امیر بالا می‌گرفت، برای نمونه یک بار شاه یکی از برادرانش را به فرمانروایی <a href="/wiki/%D9%82%D9%85" title="قم">قم</a> فرستاد ولی امیر او را بازگرداند و شاه که دلش از این کار امیر کبیر تیره شده بود او را باز به قم فرستاد. این گونه بود که شاه امیر کبیر را از صدر اعظمی کنار گذارد و او را به فرمانروایی <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="کاشان">کاشان</a> گمارد؛ ولی کمی پس از آن که سفیر <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه">روسیه</a> دست به اقداماتی نظامی به ظاهر به سود امیر کبیر زد، ناصرالدین شاه که بیمناک شده‌بود امیر را به <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%BA_%D9%81%DB%8C%D9%86" title="باغ فین">باغ فین</a> در کاشان فرستاد و چندی پس از آن به فرمان شاه امیرکبیر به قتل رسید.</p>
<p>قتل امیرکبیر در ماه ربیع‌الاول سال ۱۲۶۸ (قمری) اتفاق افتاد. پس از قتل امیرکبیر عزمی که او در باب تغییر و تحول دستگاه دولتی قاجار از خود نشان داده بود تکرار نشد، ولی او باعث شد ناصرالدین شاه تا حدودی به اصلاحات علاقه‌مند شود. سیاست‌های خارجی و داخلی ناصرالدین شاه نیز در سالهای بعد تا حدودی متأثر از اقدامات امیرکبیر بود.<sup id="cite_ref-9" class="reference"><a href="#cite_note-9">[۹]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.A7.D8.AD.D8.AF.D8.A7.D8.AB_.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.A7.D9.84.D9.81.D9.86.D9.88.D9.86">احداث دارالفنون</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=5" title="ویرایش بخش: احداث دارالفنون">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>دارالفنون در روز یکشنبه ششم دی ماه ۱۲۳۰ برابر با پنجم ربیع‌الاول ۱۲۶۸ قمری، سیزده روز پیش از قتل امیرکبیر و با حضور ناصرالدین شاه، آقاخان نوری صدراعظم جدید و گروهی از دانشمندان و معلمین ایرانی و اروپایی با ۳۰ نفر شاگرد رسماً گشایش یافت. در روزنامه وقایع اتفاقیه آمده‌است: در روز یکشنبه پنجم ماه ربیع نخستین از سال ۱۲۶۸ هجری مطابق سنه خامسه از جلوس سعادت مأنوس، مدرسه مبارکه <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86" title="دارالفنون">دارالفنون</a>، واقعه در ارک محروسه تهران که بنا و انشاء از سال سابق شروع شده بود بر حسب امر فرمان مطاع افتتاح گردید و از آن تاریخ علوم مستظرف و فنون مستحدث و صنایع مستغرب که حکمای اروپا اساس آنها را در ظرف چندین قرن برپا ساخته بودند در این تأسیس با تقدیس انتشار همی گرفت و اشتهار همی پذیرفت. در آن زمان هفت معلم اتریشی، آموزش محصلینی را که اغلب از خانواده‌های مهم و بانفوذ بودند، بر عهده داشتند. با وجود آغاز به کار مدرسه عملیات ساختمانی آن تا سال ۱۲۶۹ هجری قمری ادامه داشت. در سال ۱۳۰۴ قمری نیرالملوک وزیر علوم تالار نمایشی در مدرسه ساخت تا مکانی برای اجرای تئاتر باشد. از آن زمان درِ اصلی مدرسه در خیابان همایون بسته و دری به <a href="/wiki/%D8%AE%DB%8C%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D9%86_%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="خیابان ناصریه">خیابان ناصریه</a> سابق و ناصر خسرو فعلی گشوده شد بعدها با اعتراض سفیر انگلستان به ملیت اتریشی این افراد، چند استاد ایتالیایی، فرانسوی و آلمانی نیز به این افراد اضافه شدند. سه استاد ایرانی <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A8" class="mw-redirect" title="طب">طب</a>، عربی و جغرافیا و یک استاد فرانسوی مقیم ایران نیز بزودی به این جمع افزوده شدند.</p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA_.D9.86.D9.88.D8.B1.DB.8C">دوران صدارت نوری</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=6" title="ویرایش بخش: دوران صدارت نوری">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.B3.D9.88.D8.A1_.D9.82.D8.B5.D8.AF_.D8.A8.D8.A7.D8.A8.DB.8C.D8.A7.D9.86">سوء قصد بابیان</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=7" title="ویرایش بخش: سوء قصد بابیان">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:122px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Tahere.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/b/b2/Tahere.jpg/120px-Tahere.jpg" width="120" height="158" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/b/b2/Tahere.jpg/180px-Tahere.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/b/b2/Tahere.jpg/240px-Tahere.jpg 2x" data-file-width="283" data-file-height="373" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Tahere.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
<a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%B9%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="قرةالعین">قرةالعین</a>، از کسانی بود که به انتقام حمله بابیان به ناصرالدین شاه کشته شد.</div>
</div>
</div>
<p>در سپیده دم بامداد روز <a href="/wiki/%DB%B8_%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84" title="۸ شوال">۸ شوال</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B6%DB%B8_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="۱۲۶۸ (قمری)">۱۲۶۸</a> هنگامی که ناصرالدین شاه از <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="کاخ نیاوران">کاخ ییلاقی نیاوران</a> عازم شکار بود، گروهی از بابیان که توسط <a href="/w/index.php?title=%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="شیخ علی عظیم (صفحه وجود ندارد)">شیخ علی عظیم</a> مأمور شده بودند، در فاصله کوتاهی از کاخ به شاه حمله کردند. آنان عریضه به دست به موکب شاه که تنها به اتفاق چند تن ملازم رکاب پیش می‌راند، نزدیک شدند و جبران وهنی را خواستند که با کشته شدن <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%A8" title="سید علی‌محمد باب">سید علی‌محمد باب</a> به کیش آنان وارد شده بود. به ترتیب سه تن از آنان سه تیر شلیک کردند که تیر دوم شاه را مجروح ساخت. در زد و خوردی که پیش آمد قراولان شاه یک تن از مهاجمان را کشتند و دو تن را دستگیر کردند.<sup id="cite_ref-10" class="reference"><a href="#cite_note-10">[۱۰]</a></sup></p>
<p>مهدعلیا، شاه را به دست داشتن میرزا آقاخان نوری در سوء قصد مظنون کرد و میرزا آقاخان برای مبری ساختن خود از تهمت، شدت عمل به خرج داد و بابیان را به طور گسترده سرکوب و دستگیر ساخت.<sup id="cite_ref-11" class="reference"><a href="#cite_note-11">[۱۱]</a></sup> از جمله این دستگیر شدگان <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" title="بهاءالله">بهاءالله</a> بود که توسط سفارت روسیه به ایران تحویل داده شد. متعاقباً تعدادی از دستگیرشدگان به دست صاحب منصبان دولتی سپرده شدند تا کشته شوند.<sup id="cite_ref-12" class="reference"><a href="#cite_note-12">[۱۲]</a></sup> <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%B9%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="قرةالعین">قرةالعین</a> نیز در این ماجرا کشته شد. او که از سال ۱۲۶۵ هجری قمری دستگیر شده بود، در زمان سوء قصد در منزل کلانتر تهران محبوس بود ولی دو هفته بعد از واقعه استنطاق و اعدام شد.<sup id="cite_ref-13" class="reference"><a href="#cite_note-13">[۱۳]</a></sup></p>
<p>ناصرالدین شاه که در ۱۲۶۶ هجری قمری نخستین ولیعهد خود <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="سلطان محمود میرزا (صفحه وجود ندارد)">سلطان محمود میرزا</a> را از دست داده بود، دو هفته پس از سوء قصد <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="سلطان معین الدین میرزا (صفحه وجود ندارد)">سلطان معین الدین میرزا</a> را به ولیعهدی برگزید؛ ولی همچنان به دلیل سن کم معین الدین میرزا، او نتوانست شاه شود. اگر ناصرالدین شاه در می‌گذشت، نایب السلطنه‌ای نیاز بود تا امور سلطنت را از طرف شاه صغیر در دست بگیرد. سفرای روسیه و بریتانیا در این مورد <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D9%84%DA%A9_%D8%A2%D8%B1%D8%A7" class="mw-redirect" title="عباس میرزا ملک آرا">عباس میرزا ملک آرا</a>، برادر ناتنی شاه را شایسته این مقام می‌دانستند. در این زمان شاه و مهدعلیا فرصت را برای از میان برداشتن عباس میرزا غنیمت شمردند و مدتی پس از سوء قصد، عباس میرزا را به دست داشتن در ماجرا متهم کردند. به منظور تنبیه عباس میرزا، شاه نخست تصمیم گرفت او را نابینا کند، ولی با هشدار سفرای روسیه و انگلیس به زندانی کردن او رضایت داد. اما در نهایت وی را به <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق عرب</a> تبعید کرد.<sup id="cite_ref-14" class="reference"><a href="#cite_note-14">[۱۴]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D9.82.D8.B7.D8.B9_.D8.B1.D9.88.D8.A7.D8.A8.D8.B7_.D8.A8.D8.A7_.D8.A7.D9.86.DA.AF.D9.84.DB.8C.D8.B3">قطع روابط با انگلیس</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=8" title="ویرایش بخش: قطع روابط با انگلیس">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>در اوایل دهه ۱۲۷۰ قمری اعطای تحت‌الحمایگی از طرف دولت بریتانیا به رجال ایرانی و دخالت‌ها مکرر سفرای بریتانیا در امور داخلی ایران ناصرالدین شاه را بیش از پیش به آن دولت بدگمان ساخت. عقاید <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D9%86" title="میرزا ملکم خان">میرزا ملکم خان</a> مترجم مخصوص شاه و از معلمین دارالفنون نیز در ترغیب شاه به ایستادگی دربرابر نفوذ بریتانیا تأثیر داشت.<sup id="cite_ref-15" class="reference"><a href="#cite_note-15">[۱۵]</a></sup></p>
<p>در نهایت ماجرای پناهندگی یکی از باجناغ‌های ناصرالدین شاه، <a href="/w/index.php?title=%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%87%D8%A7%D8%B4%D9%85_%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="میرزا هاشم نوری (صفحه وجود ندارد)">میرزا هاشم نوری</a>، به سفارت بریتانیا در تهران در سال ۱۲۷۲ قمری منجر به قطع روابط دو کشور شد. هاشم خان همسرش <a href="/w/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="پروین خانم (صفحه وجود ندارد)">پروین خانم</a> خواهر <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="تاج‌الدوله">تاج‌الدوله</a> (یکی از همسران عقدی شاه) را هم به همراه خود به سفارت برد. زن و شوهر مدتها در <a href="/wiki/%D9%82%D9%84%D9%87%DA%A9" title="قلهک">قلهک</a> در چادری در کنار چادر <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="چارلز موری">چارلز موری</a> وزیرمختار بریتانیا زندگی کردند و در تهران نیز محل زندگی آنان خانه‌ای در مجاورت سفارت بود. این ماجرا منجر به شدت گرفتن شایعاتی در تهران درباب روابط عاطفی پنهان پروین خانم با موری شد.<sup id="cite_ref-16" class="reference"><a href="#cite_note-16">[۱۶]</a></sup> شاه پس از آنکه از چند مجتهد فتوا گرفت، دستور داد پروین خانم را به دستاویز جلوگیری از فحشا به خانه برادرش برده و بازداشت کنند. دربرابر موری از جمع دیگری از مجتهدین فتوا گرفت و خدمه سفارت را برای استرداد پروین خانم اعزام کرد، ولی با این عمل بر شایعات پیشین دامن زد.<sup id="cite_ref-17" class="reference"><a href="#cite_note-17">[۱۷]</a></sup> موری در مقابل مقاومت شاه در استرداد پروین خانم شاه را تهدید به قطع روابط بین دو کشور کرد؛ تصمیمی که در <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B7_%D8%B1%D8%A8%DB%8C%D8%B9%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D9%88%D9%84" title="۱۷ ربیع‌الاول">۱۷ ربیع‌الاول</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B2_%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="۱۲۷۲ قمری">۱۲۷۲</a> با پایین کشیدن پرچم بریتانیا از سفارت عملی شد.<sup id="cite_ref-18" class="reference"><a href="#cite_note-18">[۱۸]</a></sup></p>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:302px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naser_al-Din_Shah_Qajar_riding_horse.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Naser_al-Din_Shah_Qajar_riding_horse.jpg/300px-Naser_al-Din_Shah_Qajar_riding_horse.jpg" width="300" height="288" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Naser_al-Din_Shah_Qajar_riding_horse.jpg/450px-Naser_al-Din_Shah_Qajar_riding_horse.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/a/ad/Naser_al-Din_Shah_Qajar_riding_horse.jpg/600px-Naser_al-Din_Shah_Qajar_riding_horse.jpg 2x" data-file-width="4832" data-file-height="4637" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naser_al-Din_Shah_Qajar_riding_horse.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
ناصرالدین شاه جوان</div>
</div>
</div>
<p>مدتی پس از این واقعه، روزنامه <a href="/wiki/%D9%88%D9%82%D8%A7%DB%8C%D8%B9_%D8%A7%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%82%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="وقایع اتفاقیه">وقایع اتفاقیه</a> در یکی از شماره‌های خود احساسات ضد بریتانیایی ناصرالدین شاه را چنین توصیف کرد:<sup id="cite_ref-19" class="reference"><a href="#cite_note-19">[۱۹]</a></sup></p>
<blockquote class="templatequote">
<p>«[شاه] به قدری از کیفیت حالی خود متنفر شده‌است که حکومت یک ده در حالتی که غیرمحکوم [خارجی] باشد به مراتب ترجیح به این سلطنت می‌دهد… جمیع ناملایماتی که از ابتدای سلطنتش دیده سکوت کرده‌است ولی حال غیرت و کینه او زیادتی بر حوصله و حلمش کرده‌است و چنان معلوم می‌شود که حال تاج و تخت سلطنت را نمی‌خواهد مگر برای انتقام… از آن وقت، قلب او که مدتها مدید از تسلط دول خارجه منزجر بوده ابتدا کرده‌است به بازشدن شعف و سرور و حالت ساکت و غیرمختلف در خانه تبدیل شده‌است به غیرت و حمیت.»</p>
</blockquote>
<h3><span class="mw-headline" id=".D9.81.D8.AA.D8.AD_.D9.87.D8.B1.D8.A7.D8.AA">فتح هرات</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=9" title="ویرایش بخش: فتح هرات">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:152px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hessam-al-saltaneh.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/dd/Hessam-al-saltaneh.jpg/150px-Hessam-al-saltaneh.jpg" width="150" height="197" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/dd/Hessam-al-saltaneh.jpg/225px-Hessam-al-saltaneh.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/dd/Hessam-al-saltaneh.jpg/300px-Hessam-al-saltaneh.jpg 2x" data-file-width="722" data-file-height="946" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Hessam-al-saltaneh.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
شاهزاده حسام السلطنه، فاتح هرات.</div>
</div>
</div>
<p>ناصرالدین شاه در ربیع‌الثانی ۱۲۷۲، فرمانی به پنج ایالت ایران ابلاغ کرد و امر کرد قشون ایالات به سرکردگی عمویش <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="مرادمیرزا حسام‌السلطنه">سلطان مراد میرزا حسام‌السلطنه</a> به سمت <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="هرات">هرات</a> حرکت کنند. مدتی پس از آغاز محاصره هرات، سفیر بریتانیا در <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%A8%D9%88%D9%84" title="استانبول">استانبول</a> به ایران اعلام کرد برای استقرار مجدد روابط حاضر به مذاکره‌است. در پاسخ شاه <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D9%86" title="میرزا ملکم خان">میرزا ملکم خان</a> به استانبول فرستاد ولی به دلیل پیشینه طرفداری ملکم از فرانسه، سفیر بریتانیا به او اعتنایی نکرد. در ۱۹ رمضان ۱۲۷۲ نخستین اخطار بریتانیا به دولت ایران ابلاغ شد. بی‌نتیجه ماندن محاصره هرات و انعقاد <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%AF%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3_(%DB%B1%DB%B8%DB%B5%DB%B6)" title="معاهده پاریس (۱۸۵۶)">معاهده پاریس (۱۸۵۶)</a> در پایان <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85%D9%87" title="جنگ کریمه">جنگ کریمه</a> که شاه را از کمک روسیه مأیوس کرد، او را از عقب‌نشینی بازنداشت. ناصرالدین شاه حتی تصمیم گرفت به خراسان عزیمت کند، اما نوری او را منصرف ساخت.<sup id="cite_ref-20" class="reference"><a href="#cite_note-20">[۲۰]</a></sup> در جستجوی حامیان جدید، شاه به فرانسه گرایش نشان داد. او از <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D9%BE%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%86_%D8%B3%D9%88%D9%85_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" class="mw-redirect" title="ناپلئون سوم فرانسه">ناپلئون سوم</a>، امپراتور فرانسه، برای حل اختلاف میان ایران و انگلیس درخواست کمک کرد و هدایای ارزشمندی، از جمله <a href="/wiki/%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D8%B1_%D9%88_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF" class="mw-redirect" title="نشان شیر و خورشید">نشان شیر و خورشید</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D9%85%D8%AB%D8%A7%D9%84_%D9%87%D9%85%D8%A7%DB%8C%D9%88%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="تمثال همایون (صفحه وجود ندارد)">تمثال همایون</a> و چندین رشته مروارید برای وی فرستاد. ناصرالدین شاه همچنین تلاش کرد با <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87_%D8%A2%D9%85%D8%B1%DB%8C%DA%A9%D8%A7" title="ایالات متحده آمریکا">ایالات متحده آمریکا</a> پیمان دوستی بندد و از این راه وسیله تازه‌ای برای اعمال فشار برانگلیس در خلال مذاکرات فی‌مابین بیابد. شاه آمریکا را به ایجاد پایگاه‌های نظامی در <a href="/wiki/%D8%AE%D9%84%DB%8C%D8%AC_%D9%81%D8%A7%D8%B1%D8%B3" title="خلیج فارس">خلیج فارس</a> تشویق کرد، اما آن کشور تمایلی به درگیر کردن نیروی دریایی خود در آب‌های ایران نشان نداد. تقاضای شاه در مورد کمک مالی آمریکا به ایران هم بی‌نتیجه ماند.<sup id="cite_ref-21" class="reference"><a href="#cite_note-21">[۲۱]</a></sup></p>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:202px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Napoleon-Kashan.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Napoleon-Kashan.jpg/200px-Napoleon-Kashan.jpg" width="200" height="133" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Napoleon-Kashan.jpg/300px-Napoleon-Kashan.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/ff/Napoleon-Kashan.jpg/400px-Napoleon-Kashan.jpg 2x" data-file-width="480" data-file-height="319" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Napoleon-Kashan.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
<a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ابوطالب غفاری">امین‌الملک</a> فرستاده ناصرالدین شاه، در دربار ناپلئون سوم.</div>
</div>
</div>
<p>اخطار و اتمام حجت دوم بریتانیا همزمان با تصرف <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B2%DB%8C%D8%B1%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D8%B1%DA%AF" title="جزیره خارگ">جزیره خارگ</a> توسط نیروهای آن دولت، به ایران ابلاغ شد و به همراه آن شرایط سنگینی که بریتانیا برای برقراری صلح با ایران در نظر گرفته بود، از جمله عزل میرزا آقاخان نوری از صدارت و واگذاری <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3" title="بندرعباس">بندرعباس</a> به بریتانیا، به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ابوطالب غفاری">امین‌الملک</a>، فرستاده ایران در استانبول، اعلام شد.<sup id="cite_ref-22" class="reference"><a href="#cite_note-22">[۲۲]</a></sup> دو هفته بعد، در در روز <a href="/wiki/%DB%B2%DB%B4_%D8%B5%D9%81%D8%B1" title="۲۴ صفر">۲۴ صفر</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B3_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="۱۲۷۳ (قمری)">۱۲۷۳</a> خبر فتح هرات مقارن مرگ سلطان معین الدین میرزا ولیعهد به ناصرالدین شاه رسید.<sup id="cite_ref-23" class="reference"><a href="#cite_note-23">[۲۳]</a></sup> به مجرد فتح هرات، امین‌الملک که تا کنون به دستور شاه منتظر مانده بود، با فرستادگان بریتانیا وارد مذاکره شد. دولت بریتانیا که نیروهای خود را در جنوب ایران مستقر کرده بود، بر شرایط سنگین خود پافشاری کرد ولی شاه به پشت گرمی فتح هرات از امین الملک خواست تسلیم خواسته‌های بریتانیا نشود.<sup id="cite_ref-24" class="reference"><a href="#cite_note-24">[۲۴]</a></sup> مقارن این ایام شاهزاده‌ای هندی از <a href="/wiki/%D8%AF%D9%87%D9%84%DB%8C" title="دهلی">دهلی</a> موسوم به <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%86%D8%AC%D9%81_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="محمدنجف میرزا (صفحه وجود ندارد)">محمدنجف میرزا</a> به دربار قاجار پناه آورد و خواستار یاری ایران به مخالفان هندی بریتانیا شد. محمدنجف میرزا که خود را برادرزاده <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="بهادرشاه (صفحه وجود ندارد)">بهادرشاه</a>، آخرین پادشاه <a href="/wiki/%DA%AF%D9%88%D8%B1%DA%A9%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="گورکانی">گورکانی</a> هند می‌دانست، شاه را به حرکت دادن نیروهایش از هرات به مرزهای هند تشویق کرد و به او اطمینان داد که انقلابی ضد انگلیسی در هند در حال نضج است که تقارن آن با لشکرکشی شاه به هند موجب استیصال انگلیسیان خواهد شد. اما پیشروی نیروی دریایی بریتانیا در جنوب ایران، شاه را از بلندپروازی‌های بیشتر بازداشت. در اواسط ربیع‌الثانی ۱۲۷۳ نیروهای بریتانیایی <a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D8%AF%D8%B1_%D8%A8%D9%88%D8%B4%D9%87%D8%B1" class="mw-redirect" title="بندر بوشهر">بندر بوشهر</a> و نواحی اطراف آن را اشغال کردند و بدون روبه رو شدن با هرگونه مقاومتی پیشروی خود را در خاک ایران ادامه دادند. در ماه رجب در جریان <a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF_%D8%AE%D9%88%D8%B4%D8%A7%D8%A8" title="جنگ خوشاب">جنگ خوشاب</a>، <a href="/wiki/%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%84%D8%B1_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="خانلر میرزا">خانلر میرزا</a> عموی شاه و حاکم خوزستان به سرعت عقب‌نشینی کرد و به این ترتیب مناطق بیشتری به دست نیروهای بریتانیا افتاد. ناصرالدین شاه به دلیل تهی بودن خزانه‌ها خود را از آماده کردن نیرویی برای مقابله با بریتانیا ناتوان دید و حاضر به صلح شد. به دستور او امین الملک به فرانسه رفت و <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%AF%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3" title="معاهده پاریس">معاهده پاریس</a> را با دولت بریتانیا به امضاء رساند که به موجب آن ایران ملزم شد از تمام ادعاهای خود نسبت به هرات چشم پوشی کند.<sup id="cite_ref-25" class="reference"><a href="#cite_note-25">[۲۵]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.B9.D8.B4.D9.82_.D8.A8.D9.87_.D8.AC.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86">عشق به جیران</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=10" title="ویرایش بخش: عشق به جیران">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>احتمالاً برای نخستین بار ناصرالدین شاه، جیران را در جمع ملازمان مهدعلیا در حدود سال ۱۲۶۸ قمری (اندکی پس از قتل امیرکبیر) دید و به او علاقه‌مند شد.<sup id="cite_ref-amanat422_26-0" class="reference"><a href="#cite_note-amanat422-26">[۲۶]</a></sup> شیفتگی او به شکار و رفتار جسورانه او که برخلاف حجب معمول زنان حرمسرا بود، او را بیش از پیش مورد توجه شاه قرار داد.<sup id="cite_ref-amanat422_26-1" class="reference"><a href="#cite_note-amanat422-26">[۲۶]</a></sup> برطبق گفته‌های <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="دوستعلی معیری">دوستعلی معیری</a> (نوه ناصرالدین شاه):<sup id="cite_ref-27" class="reference"><a href="#cite_note-27">[۲۷]</a></sup></p>
<blockquote class="templatequote">
<p>«جیران هنگام سواری چکمه به پا می‌کرد و روبنده را گرد سر پیچیده به چالاکی بر زین می‌نشست. گروهی انبوه از تفنگدار، قوشبان، نوکر و چاپلوس در رکابش سوار می‌شدند و از دور همه را گمان می‌رفت که کبکبه شاهانه‌است. در شکارگاه، <a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D8%B4" title="قوش">قوش</a> مخصوص خود را که «غزال» نام نهاده بود بدست می‌گرفت و برپشت اسب قزلی گلگون به نام «آهو» به قله کوه برآمده، شهباز را در پی کبک می‌افکند.»</p>
</blockquote>
<p>به اعتقاد <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AA" title="عباس امانت">عباس امانت</a> «دلبستگی شاه به جیران به روال عشق‌های عادی عصر نوین و برعکس زندگی جمعی حرمسرا فردی و خصوصی بود» و مهر او برای شاه «تجسم نوع دیگری از خانواده، همسر و فرزند بود که در پس ظاهر شاهانه، قرینه‌ای از زندگی عادی به او عرضه می‌داشت.»<sup id="cite_ref-.22.22amanat423_28-0" class="reference"><a href="#cite_note-.22.22amanat423-28">[۲۸]</a></sup> در سال ۱۲۶۸ قمری دومین پسر جیران، <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="محمدقاسم میرزا (صفحه وجود ندارد)">محمدقاسم میرزا</a> به دنیا آمد و به زودی مورد علاقه زیاد شاه قرار گرفت.<sup id="cite_ref-.22.22amanat423.22_29-0" class="reference"><a href="#cite_note-.22.22amanat423.22-29">[۲۹]</a></sup> زمانی که محمدقاسم میرزا پنج سال داشت، شاه به او لقب امیرنظام داد و به فرماندهی کل قشون ایران منصوبش ساخت.<sup id="cite_ref-30" class="reference"><a href="#cite_note-30">[۳۰]</a></sup> پس از مرگ سلطان معین الدین میرزا، ناصرالدین شاه تمایل یافت محمدقاسم میرزا را به ولیعهدی برگزیند.<sup id="cite_ref-.22.22amanat423.22_29-1" class="reference"><a href="#cite_note-.22.22amanat423.22-29">[۲۹]</a></sup> اما نسب غیرقاجار جیران و اینکه او همسر عقدی شاه نبود مانع عملی شدن این تصمیم بود. مقارن شوال ۱۲۷۳ چند تن از رجال معتبر از جمله <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%D8%A2%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="میرزا یوسف آشتیانی">مستوفی‌الممالک</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%DA%A9%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="عزیز خان مکری">عزیز خان مکری</a> فهرستی از جرایم نوری تهیه کردند. جیران که می‌خواست نوری را وادار به پذیرش ولیعهدی پسرش کند، با آنان همدست شد و مأموریت یافت تا فهرست جرایم را به نظر شاه رساند.<sup id="cite_ref-qaemmaqami123_31-0" class="reference"><a href="#cite_note-qaemmaqami123-31">[۳۱]</a></sup> اما او تنها بخشی از موارد را نزد شاه افشا کرد و باقی را برای تحت فشار قرار دادن نوری تا رسیدن به توافق نهایی در خصوص ولیعهدی محمدقاسم میرزا آشکار نکرد.<sup id="cite_ref-32" class="reference"><a href="#cite_note-32">[۳۲]</a></sup> پس از این واقعه نوری جیران را به باغ خود، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%BA_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="باغ نظامیه">نظامیه</a> دعوت کرد و به او قول داد تمام تلاشش را برای ولیعهدی امیرنظام بکند. با حمایت نوری از جیران، مهدعلیا که مخالف جدی ولیعهدی امیرنظام بود از او روگرداند.<sup id="cite_ref-qaemmaqami123_31-1" class="reference"><a href="#cite_note-qaemmaqami123-31">[۳۱]</a></sup> سرانجام در محرم ۱۲۷۴، ولیعهدی امیرنظام رسماً اعلام شد.<sup id="cite_ref-33" class="reference"><a href="#cite_note-33">[۳۳]</a></sup> چندی بعد امیرنظام بیمار شد و مخالفان چنین شهرت دادند که نوری ولیعهد را مسموم کرده‌است و جیران و شاه را بار دیگر به نوری بدگمان ساختند.<sup id="cite_ref-34" class="reference"><a href="#cite_note-34">[۳۴]</a></sup> امیرنظام تنها یک هفته پس از ولیعهدی جان سپرد و ناصرالدین شاه را در اندوه عمیقی فرود برد، تا جایی که به گزارش <a href="/wiki/%D9%BE%D9%88%D9%84%D8%A7%DA%A9" class="mw-disambig" title="پولاک">پولاک</a> «شاه از شدت اندوه از خود بی خود شده سر به دیوار می‌کوفت و چند روز لب به غذا نزد».<sup id="cite_ref-35" class="reference"><a href="#cite_note-35">[۳۵]</a></sup> پس از این واقعه تحریکات مخالفان نوری ادامه یافت تا آنکه در بیستم محرم ۱۲۷۵ در یکی از سفرهای ییلاقی شاه، در دره <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="سوهانک">سوهانک</a> اهالی یکی از روستاها جسد مردی از بستگان جیران را برسر راه شاه قراردادند و مدعی شدند که او بر اثر ظلم میرزا آقاخان نوری مقتول شده‌است. شاه از این منظره متأثر شد و در غروب همان روز پس از بازگشت به نیاوران فرمان عزل نوری را صادر کرد.<sup id="cite_ref-36" class="reference"><a href="#cite_note-36">[۳۶]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.A7.D9.84.D8.BA.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D9.82.D8.A7.D9.85_.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA">الغای مقام صدارت</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=11" title="ویرایش بخش: الغای مقام صدارت">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>ناصرالدین شاه پس از عزل نوری دست به یک رشته اصلاحات زد و سعی کرد نهادهایی به سبک دولتهای اروپایی پدیدآورد.<sup id="cite_ref-37" class="reference"><a href="#cite_note-37">[۳۷]</a></sup> به موجب فرمان ناصرالدین شاه که در بیست و سوم محرم ۱۲۷۵ در روزنامه وقایع اتفاقیه چاپ شد، کارهای دولت بین شش وزارتخانه، یعنی داخله، امور خارجه، جنگ، مالیه، عدلیه و فوائد عامه تقسیم شد. وزارت خانه‌ها در شورایی شبیه یک هیئت دولت به نام «شورای دولت» سازمان می‌یافتند، ولی این هیئت فقط در موارد ضروری برای شور در امور دایر می‌شد. برطبق فرمان شاه وزرا بدون کسب اجازه از شاه، حق تصمیم‌گیری نداشتند. علاوه بر شورای دولتی، شاه شورای مشورتی دیگری هم به نام «مجلس مصلحت خانه» یا به اختصار «مجلس مشورت» به وجود آورد. این مجلس ماذون بود دربارهٔ کلیه مسائل داخلی که متضمن صلاح دولت و ازدیاد آبادی مملکت باشد به رایزنی بپردازد، اما حق نداشت بدون اجازه شاه وارد مسائل سیاست خارجی شود. اعضای مجلس بیست و پنج نفر بودند که از میان رجال دیوانی منصوب می‌شدند. در شماره بعدی روزنامه اعلام شد شاه منصب صدارت عظمی را منسوخ کرده‌است.<sup id="cite_ref-38" class="reference"><a href="#cite_note-38">[۳۸]</a></sup> اما اعتقاد ناصرالدین به اصلاحات با همه شور و شوق اولیه به زودی سست شد. او در تلاش برای حفظ اقتدار رو به کاهش خود، به سیاست اعمال زور متوسل شد که با خواست او برای اصلاحات تضاد کامل داشت. شاه مجلس مصلحت خانه را چون از خود استقلال رای نشان داد، تدریجاً کنار زده و تصمیماتش را بلااجرا گذاشت. به علاوه، شاه خود را اسیر قدرت ریشه‌دار محافظه‌کاران می‌یافت، چه قدرت و رغبت آن را نداشت که نسل جوان‌تر را در دستگاه دیوان جانشین آنان سازد و در عین حال نمی‌توانست به نیات واقعی اصلاح‌طلبان اعتماد کند.<sup id="cite_ref-39" class="reference"><a href="#cite_note-39">[۳۹]</a></sup></p>
<p>در جمادی‌الثانی سال ۱۲۷۶، جیران، پس از مدتها بیماری و ابتلاء به <a href="/wiki/%D8%B3%D9%84" title="سل">سل</a> درگذشت. بنا به گزارش <a href="/wiki/%D9%87%D9%86%D8%B1%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%86%D8%B3%D9%88%D9%86" class="mw-redirect" title="هنری رالینسون">هنری رالینسون</a>، وزیر مختار وقت انگلیس در تهران، به محض آنکه نخستین علائم سل در جیران ظاهر شد، ناصرالدین شاه علاقه خود را به او از دست داد و با آنکه جیران را در شرف مرگ می‌دید رهسپار گردش و شکار شد و حتی در خلال خاک سپاری و ایام عزاداری جیران، در پایتخت نماند.<sup id="cite_ref-40" class="reference"><a href="#cite_note-40">[۴۰]</a></sup></p>
<p>در سال ۱۲۷۸ ناصرالدین شاه چهارمین ولیعهدش، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین شاه">مظفرالدین میرزا</a> را برگزید. به رغم این که شاه از مظفرالدین میرزا تنفر داشت، اما انتصاب او که برخلاف محمدقاسم میرزا از مادر قاجار بود، علاوه بر جلب رضایت مهدعلیا و بزرگان قاجار، به ادعاهای <a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D9%85%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="بهمن میرزا">بهمن میرزا</a> و <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D9%84%DA%A9%E2%80%8C%D8%A2%D8%B1%D8%A7" title="عباس میرزا ملک‌آرا">عباس میرزا ملک‌آرا</a> پایان داد.<sup id="cite_ref-41" class="reference"><a href="#cite_note-41">[۴۱]</a></sup></p>
<p>در تابستان ۱۲۷۷ قحطی برای نخستین بار در مقیاس وسیع در ایران پدید آمد. ناآرامی‌ها در پاسخ به کمبود و گرانی آذوقه ابتدا از تهران و تبریز شروع شد و به تدریج سراسر ایران را درنوردید. خشم مردم از مضیقه‌ها، مستقیماً متوجه شاه و سوء حکومت او بود.<sup id="cite_ref-42" class="reference"><a href="#cite_note-42">[۴۲]</a></sup> برای گریز از این وضعیت، ناصرالدین شاه در نوروز سال ۱۲۸۲ هجری قمری <a href="/w/index.php?title=%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="میرزا محمدخان قاجار (صفحه وجود ندارد)">میرزا محمدخان قاجار</a> را با لقب جدید «سپهسالار اعظم» به مقامی «مرادف» صدارت منصوب کرد و خود به دنبال سرگرمی محبوبش، شکار، راهی مازندران شد. اما در غیاب شاه ناآرامی‌ها دیگر بار شدت گرفت. او به ناچار بازگشت و برای بار دوم مقام صدارت را باطل اعلام کرد و تربیبات پیشین را برقرار ساخت.<sup id="cite_ref-43" class="reference"><a href="#cite_note-43">[۴۳]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA_.D8.B3.D9.BE.D9.87.D8.B3.D8.A7.D9.84.D8.A7.D8.B1">صدارت سپهسالار</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=12" title="ویرایش بخش: صدارت سپهسالار">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>در سال ۱۲۸۷ هجری قمری ناصرالدین شاه قصد زیارت <a href="/wiki/%D8%B9%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%AA" class="mw-redirect" title="عتبات">عتبات</a> کرد. برای این منظور با <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="میرزا حسین‌خان مشیرالدوله">میرزا حسین‌خان مشیرالدوله</a>، وزیرمختار ایران در دربار عثمانی، مکاتبه کردند تا مقدمات سفر شاه را فراهم آورد.<sup id="cite_ref-Farahani79_44-0" class="reference"><a href="#cite_note-Farahani79-44">[۴۴]</a></sup> مشیرالدوله در <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82" title="عراق">عراق</a> همه جا در کنار شاه حاضر بود و هرگاه مجالی می‌یافت از لزوم اصلاحات با شاه سخن می‌گفت.<sup id="cite_ref-45" class="reference"><a href="#cite_note-45">[۴۵]</a></sup> در این سفر شاه او را از بازگشت به عثمانی معاف کرد و با خود به ایران آورد و و وزارت عدلیه و اوقاف و وظایف را به او سپرد و سال بعد با لقب سپهسالاری به وزارت جنگ منصوبش ساخت.<sup id="cite_ref-Farahani79_44-1" class="reference"><a href="#cite_note-Farahani79-44">[۴۴]</a></sup> در ۲۹ شعبان ۱۲۸۹ سپهسالار با دستخطی که از جانب شاه صادر شد به صدارت عظمی منصوب شد. او دست به اصلاحاتی زد و <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B1" class="mw-redirect" title="قرارداد رویتر">قرارداد رویتر</a> را به امضای شاه رساند که به موجب آن امتیازهای متعددی از جمله بهره‌برداری از تمام معادن ایران به یک سرمایه دار بریتانیایی به نام <a href="/wiki/%D9%BE%D9%84_%D8%AC%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%88%D8%B3_%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B1" class="mw-redirect" title="پل جولیوس رویتر">پل جولیوس رویتر</a> واگذار شد.<sup id="cite_ref-Farahani79-84_46-0" class="reference"><a href="#cite_note-Farahani79-84-46">[۴۶]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B2.D9.85.D8.A7.D9.86_.D8.AD.DA.A9.D9.88.D9.85.D8.AA_.D8.AF.D8.B1_.D9.85.D9.82.D8.A7.DB.8C.D8.B3.D9.87_.D8.A8.D8.A7_.D8.AF.DB.8C.DA.AF.D8.B1_.D8.B4.D8.A7.D9.87.D8.A7.D9.86_.D9.82.D8.A7.D8.AC.D8.A7.D8.B1">زمان حکومت در مقایسه با دیگر شاهان قاجار</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=13" title="ویرایش بخش: زمان حکومت در مقایسه با دیگر شاهان قاجار">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>اعداد سال خورشیدی را نشان می‌دهند:</p>
<div dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<div class="timeline-wrapper"><map name="timeline_0824247523277ed85cea7d5297c3d56d"></map><img usemap="#timeline_0824247523277ed85cea7d5297c3d56d" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/timeline/0824247523277ed85cea7d5297c3d56d.png" /></div>
</div>
<p><span style="margin:0px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:none; background-color:#98fb98; color:#98fb98;">    </span> (۱) <a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="آقامحمدخان">آقامحمدخان ۱۱۷۳ تا ۱۱۷۶</a></span> <span style="margin:0px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:none; background-color:#ffa500; color:#ffa500;">    </span> (۲) <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="فتحعلی‌شاه">فتحعلی‌شاه ۱۱۷۶ تا ۱۲۱۳</a></span> <span style="margin:0px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:none; background-color:#c0c0c0; color:#c0c0c0;">    </span> (۳) <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدشاه">محمدشاه ۱۲۱۳ تا ۱۲۲۷</a></span> <span style="margin:0px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:none; background-color:#ffc; color:#ffc;">    </span> (۴) <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="ناصرالدین‌شاه">ناصرالدین‌شاه ۱۲۲۷ تا ۱۲۷۵</a></span> <span style="margin:0px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:none; background-color:#ff1493; color:#ff1493;">    </span> (۵) <a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین‌شاه">مظفرالدین‌شاه ۱۲۷۵ تا ۱۲۸۵</a></span> <span style="margin:0px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:none; background-color:#ff69b4; color:#ff69b4;">    </span> (۶)<a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدعلی‌شاه">محمدعلی‌شاه ۱۲۸۵ تا ۱۲۸۸</a></span> <span style="margin:0px; font-size:90%; display:block;"><span style="border:none; background-color:#6495ed; color:#6495ed;">    </span> (۷) <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="احمدشاه">احمدشاه ۱۲۸۸ تا ۱۳۰۴</a></span></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B3.D9.81.D8.B1_.D8.A7.D9.88.D9.84_.D8.A8.D9.87_.D9.81.D8.B1.D9.86.DA.AF.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86">سفر اول به فرنگستان</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=14" title="ویرایش بخش: سفر اول به فرنگستان">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:142px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nasir_ad-Din_Nadar.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Nasir_ad-Din_Nadar.jpg/140px-Nasir_ad-Din_Nadar.jpg" width="140" height="212" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Nasir_ad-Din_Nadar.jpg/210px-Nasir_ad-Din_Nadar.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/6/64/Nasir_ad-Din_Nadar.jpg/280px-Nasir_ad-Din_Nadar.jpg 2x" data-file-width="2101" data-file-height="3188" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nasir_ad-Din_Nadar.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
ناصرالدین شاه در اولین سفر فرنگستان. این عکس توسط <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D8%B1" title="نادار">نادار</a>، عکاس فرانسوی گرفته شده‌است.</div>
</div>
</div>
<div class="hatnote relarticle mainarticle">نوشتار اصلی: <a href="/wiki/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به اروپا">سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به اروپا</a></div>
<p>ناصرالدین شاه در سال ۱۲۹۰ به پیشنهاد سپهسالار عازم سفر به اروپا شد. سپهسالار قصد داشت پیشرفت کشورهای اروپایی را به شاه نشان دهد و ضعف ایران را در برابر آنان برای او آشکار کند.<sup id="cite_ref-Farahani85_47-0" class="reference"><a href="#cite_note-Farahani85-47">[۴۷]</a></sup> مدتی پیش از سفر، علما مأمور شدند تا محاسن سفر شاه را به مردم گوشزد کنند.<sup id="cite_ref-48" class="reference"><a href="#cite_note-48">[۴۸]</a></sup> شاه به غیر از رجال و ملازمان، تعدادی از زنان حرمسرا را نیز به همراه برد. در میان این افراد <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="انیس‌الدوله">انیس‌الدوله</a> یکی از همسران شاه از طبقه فرودست که پس از مرگ <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%AC%D8%B1%DB%8C%D8%B4%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="جیران تجریشی (صفحه وجود ندارد)">جیران</a> مورد توجه شاه قرار گرفته بود نیز حضور داشت.<sup id="cite_ref-amanat568_49-0" class="reference"><a href="#cite_note-amanat568-49">[۴۹]</a></sup> به زودی زنان مشکلاتی در طول سفر پیش آوردند و شاه ناچار شد آنان را به همراه تعدادی از ملازمان که وجودشان مناسب چنین مسافرتی نبود از <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%DA%A9%D9%88" title="مسکو">مسکو</a> به تهران بازگرداند.<sup id="cite_ref-50" class="reference"><a href="#cite_note-50">[۵۰]</a></sup></p>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:202px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naseredinsha.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/c3/Naseredinsha.jpg/200px-Naseredinsha.jpg" width="200" height="152" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/c3/Naseredinsha.jpg/300px-Naseredinsha.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/c3/Naseredinsha.jpg/400px-Naseredinsha.jpg 2x" data-file-width="499" data-file-height="380" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naseredinsha.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
ناصرالدین شاه در نخستین سفر به فرنگستان در بریتانیا.</div>
</div>
</div>
<p>پس از روسیه شاه از راه <a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%D9%84%D9%86%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="ویلنا (صفحه وجود ندارد)">ویلنا</a> و <a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D9%86%DB%8C%DA%AF%D8%B3%D8%A8%D8%B1%DA%AF" class="mw-redirect" title="کونیگسبرگ">کونیگسبرگ</a> به <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%84%DB%8C%D9%86" title="برلین">برلین</a> رفت و پس از ملاقات با <a href="/w/index.php?title=%DA%AF%DB%8C%D9%88%D9%85_%D8%A7%D9%88%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="گیوم اول (صفحه وجود ندارد)">گیوم اول</a>، امپراتور آلمان و <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B1%DA%A9" class="mw-disambig" title="بیسمارک">بیسمارک</a>، صدراعظم آن کشور، از راه <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%DA%A9%D9%81%D9%88%D8%B1%D8%AA" title="فرانکفورت">فرانکفورت</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D9%84%D9%86" title="کلن">کلن</a> و <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AE%D9%86" title="آخن">آخن</a> عازم بلژیک شد. در <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%D9%88%DA%A9%D8%B3%D9%84" title="بروکسل">بروکسل</a>، <a href="/wiki/%D9%84%D8%A6%D9%88%D9%BE%D9%88%D9%84%D8%AF_%D8%AF%D9%88%D9%85" class="mw-disambig" title="لئوپولد دوم">لئوپولد دوم</a>، پادشاه بلژیک، از او استقبال کرد. چند روز بعد هیئت مهمانداران انگلیسی وارد پایتخت بلژیک شدند و شاه را به <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="انگلستان">انگلستان</a> بردند. در انگلستان، ناصرالدین شاه از بدو ورود به بندر <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="دوور">دوور</a> تا پای پله‌های کاخ <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%DA%A9%DB%8C%D9%86%DA%AF%D9%87%D8%A7%D9%85" title="باکینگهام">باکینگهام</a> از طرف پسران <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%87_%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="ملکه ویکتوریا">ملکه ویکتوریا</a> و بعضی رجال درباری مورد استقبال قرار گرفت و سه روز پس از ورود به <a href="/wiki/%D9%84%D9%86%D8%AF%D9%86" title="لندن">لندن</a>، به ملاقات ملکه رفت. در این ملاقات ملکه تا پای پله کاخ به استقبال شاه آمد. شاه همچنین از طرف ملکه به دریافت <a href="/wiki/%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D9%86%D8%AF_%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A8" title="نشان بند جوراب">نشان بند جوراب</a>، بالاترین نشان افتخار انگلستان، مفتخر شد. پس از بریتانیا از راه دریای <a href="/wiki/%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%B4" title="مانش">مانش</a> به فرانسه رفت و در پاریس با <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%84_%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%87%D9%88%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="مارشال ماکماهون (صفحه وجود ندارد)">مارشال ماکماهون</a>، رئیس جمهور فرانسه، ملاقات کرد و سپس از راه <a href="/wiki/%D8%B3%D9%88%D8%A6%DB%8C%D8%B3" title="سوئیس">سوئیس</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%84%DB%8C%D8%A7" title="ایتالیا">ایتالیا</a> عازم <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%D9%86" title="وین">وین</a> شد. در ایتالیا با <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1_%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%88%D8%A6%D9%84_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="ویکتور امانوئل دوم">ویکتور امانوئل دوم</a> ملاقات داشت و در وین مورد استقبال رسمی <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%A7_%DA%98%D9%88%D8%B2%D9%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="فرانسوا ژوزف (صفحه وجود ندارد)">فرانسوا ژوزف</a> قرار گرفت.<sup id="cite_ref-51" class="reference"><a href="#cite_note-51">[۵۱]</a></sup></p>
<p>در طول این سفر شاه به مجالس رقص درباری، کنسرت، اپرا و دیگر نمایش‌ها دعوت می‌شد. او ساعت‌ها به نطق‌هایی گوش می‌کرد که در مراسم رسمی به افتخار حضور او خوانده می‌شد و او از مفاد آن جز ترجمه به اختصار چیزی نمی‌فهمید. شاه همچنین در طول سفر با چهره‌های سرشناس، هنرپیشگان و خوانندگان گفت و شنود داشت و حتی گاه با مردم عادی درمی‌آمیخت، کاری که هرگز در ایران امکان انجامش را نداشت.<sup id="cite_ref-52" class="reference"><a href="#cite_note-52">[۵۲]</a></sup></p>
<p>اما درنهایت شاه از سفر رضایت نداشت. چرا که در طول این مدت مجبور به خودداری و اطاعت شده و در میانه سفر از مصاحبت همسران خود محروم گشته بود. همچنین از جانب امپراتور روس به دلیل انعقاد قرار رویتر مورد اعتراض قرار گرفته و براثر جلال و جبروت دستگاه دولتهای اروپایی تحقیر شده بود.<sup id="cite_ref-53" class="reference"><a href="#cite_note-53">[۵۳]</a></sup> شاه باور نمی‌کرد که ایجاد وضعی مشابه ممالک اروپایی در ایران امکان داشته باشد و به سپهسالار می‌گفت: «وضع قوانین جدید و ترقیات حاضره این عصر خیلی مشکل است که بتوان به زودی اجرا کرد.»<sup id="cite_ref-Farahani85_47-1" class="reference"><a href="#cite_note-Farahani85-47">[۴۷]</a></sup></p>
<p>این سفرها که در ۲ دور انجام شد سوای از هزینه‌های سنگین که برای حکومت و مردم ایران داشت دست‌آوردهای مهمی نصیب کشور کرد و آن بهره‌گیری از تجارب و پیشرفت‌های اروپای مدرن بود که در زمینه‌های گوناگون به طرق مختلف وارد ایران شد.</p>
<p>قراردادهایی در زمینه خرید دستگاه‌های <a href="/w/index.php?title=%D8%B6%D8%B1%D8%A8_%D8%B3%DA%A9%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="ضرب سکه (صفحه وجود ندارد)">ضرب سکه</a> و راه اندازی ضرابخانه ماشینی طهران و چاپ اولین <a href="/wiki/%D8%AA%D9%85%D8%A8%D8%B1" title="تمبر">تمبرهای</a> <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B3%D8%AA" title="پست">پست</a> ایران رهاورد سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگ بود.</p>
<p>ناصرالدین شاه در این سفر از <a href="/wiki/%D8%B6%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="ضرابخانه">ضرابخانه‌های</a> <a href="/wiki/%D8%B3%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%AA%D8%B1%D8%B2%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF" class="mw-redirect" title="سن پیترزبورگ">سن پیترزبورگ</a>، لندن و پاریس نیز دیدن کرد و اکثر ضرابخانه‌های کشورهای میزبان به افتخار ورود شاه ایران به کشورشان <a href="/wiki/%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%84" class="mw-redirect" title="مدال">مدال‌های</a> یادبودی ضرب کردند.<sup id="cite_ref-54" class="reference"><a href="#cite_note-54">[۵۴]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.A7.D9.84.D8.BA.D8.A7.DB.8C_.D8.A7.D9.85.D8.AA.DB.8C.D8.A7.D8.B2.D9.86.D8.A7.D9.85.D9.87_.D8.B1.D9.88.DB.8C.D8.AA.D8.B1">الغای امتیازنامه رویتر</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=15" title="ویرایش بخش: الغای امتیازنامه رویتر">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>در زمان بازگشت شاه از اروپا، مردم تهران شورش کردند و خواهان لغو امتیازنامه رویتر شدند.<sup id="cite_ref-55" class="reference"><a href="#cite_note-55">[۵۵]</a></sup> <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="انیس‌الدوله">انیس‌الدوله</a> و جمعی از علما و شاهزادگان نیز با آنان همراه شدند و برای عزل سپهسالار تلاش کردند.<sup id="cite_ref-56" class="reference"><a href="#cite_note-56">[۵۶]</a></sup> هنگامی که ناصرالدین شاه وارد <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%B2%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="انزلی">انزلی</a> شد، نامه‌ها و عرایض دربار و علمای تهران به نظر شاه رسید که در آن اشتباهات سپهسالار را - در راس همه اعطای امتیازنامه به رویتر - برشمرده و خواستار عزل او شده بودند. سرانجام سپهسالار به دستور شاه استعفاء داد و به حکومت <a href="/wiki/%DA%AF%DB%8C%D9%84%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="گیلان">گیلان</a> فرستاده شد.<sup id="cite_ref-57" class="reference"><a href="#cite_note-57">[۵۷]</a></sup> شاه <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%D8%A2%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="میرزا یوسف آشتیانی">مستوفی‌الممالک</a> را از تبعید به دربار خواند و در شعبان ۱۲۹۰ سپهسالار را نیز از گیلان خواست و به وزارت امورخارجه منصوبش ساخت و وی را مأمور فسخ امتیازنامه رویتر کرد. در شوال همین سال وزارت جنگ نیز به دستور شاه به سپهسالار تعلق گرفت و از این تاریخ تا ۱۲۹۷ هجری قمری امور دولت به طور مشترک میان او و مستوفی‌الممالک تقسیم شده بود.<sup id="cite_ref-58" class="reference"><a href="#cite_note-58">[۵۸]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B3.D9.81.D8.B1_.D8.AF.D9.88.D9.85_.D8.A8.D9.87_.D9.81.D8.B1.D9.86.DA.AF.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86">سفر دوم به فرنگستان</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=16" title="ویرایش بخش: سفر دوم به فرنگستان">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>در سال ۱۲۹۵ هجری قمری شاه باردیگر به فکر مسافرت به اروپا افتاد. او اعلام کرد این بار به طور ناشناس و به خرج خود سفر خواهد کرد تا بتواند مراتب واقعی ترقی اروپا را که در سفر پیشین به دلیل تشریفات رسمی و پذیرایی دولت‌ها از نظرش پنهان مانده بود، ببیند. روزنامه‌ها و دربارهای اروپایی سفر شاه را با چنین شرایطی مورد تحسین قراردادند؛ ولی ناصرالدین شاه به زودی تصمیمش را عوض کرد و تمایل یافت از طرف دولت‌ها از او پذیرایی شود.<sup id="cite_ref-59" class="reference"><a href="#cite_note-59">[۵۹]</a></sup> شاه در این سفر از مسکو، سنت پترزبورگ، وین، برلین و پاریس دیدار کرد و در رجب ۱۲۹۵ به ایران بازگشت. رهاورد شاه از سفر دوم، <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D8%AF_%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82" class="mw-redirect" title="بریگاد قزاق">بریگاد قزاق</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D9%BE%D9%84%DB%8C%D8%B3_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="تاریخ پلیس در ایران (صفحه وجود ندارد)">پلیس</a> بود که مدتی پس از بازگشت او، به دست نظامیان روسی و اتریشی ایجاد شدند.<sup id="cite_ref-60" class="reference"><a href="#cite_note-60">[۶۰]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B9.D8.AF.D9.84.DB.8C.D9.87">عدلیه</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=17" title="ویرایش بخش: عدلیه">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>شاه قاجار مترصد فرصتی بود تا با کاستن از میزان دخالت روحانیون و مجتهدین در امر قضا با این مسئولیت را به طور کامل تحت نظر کارگزاران حکومتی درآورد.</p>
<p>پس از عزل میرزا آقاخان نوری در ۱۲۷۵ هـ. ق / ۱۲۳۸هـ. ش با راهنمایی سید جعفرخان مشیرالدوله ملقب به «مهندس باشی» که تحصیل کرده انگلستان بود «دارالشورای دولتی» با عضویت شش وزیر تشکیل شد و یکی از آنها که در رأس وزارتخانه جدیدی به نام «عدلیه اعظم» قرار گرفت، عباس قلی خان معتمدالدوله جوانشیر نخستین وزیر عدلیه ایران بود. به علاوه تقسیم حوزة صلاحیت قضایی بین حکمرانان دولتی و مجتهدان محلی در اکثر موارد وابسته به قدرت، سیاست و مدیریت شخصی حکمران منصوب شاه در برابر مجتهد محل بود.</p>
<p>در سال ۱۲۷۷ق/ ۱۲۴۰ش ناصرالدین شاه باتشکیل «دیوان مظالم» رسماً به مثابه عالی‌ترین مرجع دادرسی عرفی به رسیدگی حضوری به شکایت افراد علیه مأموران دولتی پرداخت.</p>
<p>مهم‌ترین رویدادهایی که در دوران قاجار بر نظام دادرسی و قضاوت کشور، تأثیرگذار بود را باید شکست ایران از روسیه و انعقاد قرارداد ترکمانچای دانست. بر اساس فصل هفتم معاهده صلح ترکمانچای صلاحیت دادگاه‌های ایران متأثر از کاپیتولاسیون قرار گرفت و اتباع بیگانه به کلی از رسیدگی و محاکمه در دادگاه‌های ایران مصون شدند. یکی از اقدامات ناصرالدین شاه در نظام قضائی که کشور از نظر بعضی مورخان، «اصلاح» لقب گرفته، الگوگیری از سیستم دادرسی کشورهای اروپایی و اجرایی آن در نظام قضایی ایران بود. ناصرالدین شاه پس از سفرهای اروپایی خود درصدد بود تا همه ارگانها و تشکیلات حکومتی را به سبک اروپا تغییر دهد و به تعبیر خودش آنها را «فرنگی» سازد. از جمله گام‌های مهم او در راه آنچه که مورخان از آن به عنوان «اصلاح سیستم قضا در ایران» یاد کرده‌اند، انتخاب «میرزا حسن قزوینی مشیرالدوله» به وزرات عدلیه در ۱۲۸۷ق شهریور ۱۲۴۹ ش بود.<sup id="cite_ref-61" class="reference"><a href="#cite_note-61">[۶۱]</a></sup><sup id="cite_ref-62" class="reference"><a href="#cite_note-62">[۶۲]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AA.D8.A3.D8.B3.DB.8C.D8.B3_.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D9.85.D9.88.D8.B2.D9.87_.D9.85.D9.84.DB.8C">تأسیس اولین موزه ملی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=18" title="ویرایش بخش: تأسیس اولین موزه ملی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>نهادینه شدن موزه با آغاز کار و تأسیس کاخ موزه ناصر الدین شاه قاجار در کاخ گلستان آغاز شد. ناصر الدین شاه دستور داد تا قسمتی از ساختمان‌های سمت شمال کاخ را، از جمله محل موزه قدیمی شاهان قاجار که در آن هدایای خارجی را نگهداری می‌کردند تخریب کنند و اتاق موزه، کتابخانه، سرسرا، حوضخانه و سایر ملحقات را بسازند. اعتماد السلطنه در توصیف موزه چنین می‌نویسد: «موزه به اصطلاح اهالی فرهنگ، عبارت از مکان و محلی که مخزن آثار قدیم و اشیاء بدیعه و نفایس و مستظرفات دنیاست و از هر تحفه و یادگاری که در آن مخزون و موضوع است. اهل علم و اطلاع کسب فایدتی و کشف سری می‌نمایند و از احوال و اوضاع هر زمان و صنایع و حرف آن و رسوم و آداب معمول آن ایام و عادات و طوایف آن باخبر می‌گردند و می‌توان گفت که موزه مقیاس شعور و میزان عقول و درجه افهام اصناف است. مشکلات لاینحل در اینجا حل می‌شود و بر معلومات تاریخی شهود اقامه می‌نماید»<sup id="cite_ref-63" class="reference"><a href="#cite_note-63">[۶۳]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B3.D8.A7.D9.84.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.BE.D8.A7.DB.8C.D8.A7.D9.86.DB.8C">سالهای پایانی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=19" title="ویرایش بخش: سالهای پایانی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.A2.D8.B4.D9.88.D8.A8.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.85.D8.B1.D8.B2.DB.8C">آشوب‌های مرزی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=20" title="ویرایش بخش: آشوب‌های مرزی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>مدتی پس از بازگشت ناصرالدین شاه از فرنگستان، نیروهای نظامی روسیه در <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A1_%D8%AE%D8%B2%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="ماوراء خزر (صفحه وجود ندارد)">ماوراء خزر</a> شروع به پیشروی کردند. دولت بریتانیا تلاش کرد شاه را علیه اقدام روسیه برانگیزاند<sup id="cite_ref-Parto_64-0" class="reference"><a href="#cite_note-Parto-64">[۶۴]</a></sup> ولی سپهسالار که اکنون به سیاست‌های روسیه گرایش نشان می‌داد<sup id="cite_ref-65" class="reference"><a href="#cite_note-65">[۶۵]</a></sup> شاه را متقاعد کرد که برای ایران همسایگی با کشور روسیه بهتر از همسایگی با ترکمان‌ها غارتگر <a href="/wiki/%D8%A2%D8%AE%D8%A7%D9%84" class="mw-disambig" title="آخال">آخال</a> است.<sup id="cite_ref-Parto_64-1" class="reference"><a href="#cite_note-Parto-64">[۶۴]</a></sup> ناصرالدین شاه گمان می‌برد روسیه خراسان را از تاخت و تاز ترکمانان در امان می‌دارد و از شنیدن خبر فتوحات نیروهای روسی در سرحدات ایران خرسند می‌شد.<sup id="cite_ref-Parto_64-2" class="reference"><a href="#cite_note-Parto-64">[۶۴]</a></sup> از طرف دیگر سپهسالار که می‌پنداشت پشتیبانی روسیه را از خود جلب کرده‌است، خود را برای بازگشت به مقام صدارت آماده می‌کرد؛ ولی در سال ۱۲۹۷ هجری قمری ناصرالدین شاه به طور ناگهانی او را از تمام مشاغلش معزول کرد<sup id="cite_ref-.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.AF.D9.88.D9.84.D9.87.D8.8C_.D8.B5.DB.B6.DB.B6_66-0" class="reference"><a href="#cite_note-.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.AF.D9.88.D9.84.D9.87.D8.8C_.D8.B5.DB.B6.DB.B6-66">[۶۶]</a></sup> و وزارت خارجه را به <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B3%D8%B9%DB%8C%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%A4%D8%AA%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9" class="mw-redirect" title="میرزا سعیدخان مؤتمن‌الملک">میرزا سعیدخان مؤتمن‌الملک</a> سپرد و خود ریاست قشون را در دست گرفت.<sup id="cite_ref-.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.AF.D9.88.D9.84.D9.87.D8.8C_.D8.B5.DB.B6.DB.B6_66-1" class="reference"><a href="#cite_note-.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.AF.D9.88.D9.84.D9.87.D8.8C_.D8.B5.DB.B6.DB.B6-66">[۶۶]</a></sup> در شوال ۱۲۹۸ قیام <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D9%86%D9%87%D8%B1%DB%8C" title="شیخ عبیدالله نهری">شیخ عبیدالله نهری</a> در <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%A7%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="مهاباد">مهاباد</a> و <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%85%DB%8C%D9%87" title="ارومیه">ارومیه</a> توجه شاه را به مرزهای آذربایجان جلب کرد. ناصرالدین شاه برای سرکوبی قیام نهری تلاش بسیاری کرد و چندین ماه وقت خود را به جهت فراهم آوردن افواج و مهمات صرف ساخت.<sup id="cite_ref-67" class="reference"><a href="#cite_note-67">[۶۷]</a></sup> شکست نهایی شیخ عبیدالله باوجود حمایت دولت عثمانی از او، در دربار قاجار پیروزی بزرگی برای شاه شمرده شد و مورد تمجید و ستایش قرار گرفت.<sup id="cite_ref-68" class="reference"><a href="#cite_note-68">[۶۸]</a></sup> پس از این واقعه، شاه، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین شاه">مظفرالدین میرزا</a>، ولیعهد و حاکم آذربایجان را به جهت پاسخگویی دربارهٔ قدرت گرفتن کردها و شیخ عبیدالله به همراه سپهسالار که مدتی بعد از عزل به وزارت آذربایجان تعیین شده بود، به تهران طلبید و به مظفرالدین میرزا اعلام کرد قصد دارد او را به حکومت <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86" title="کرمان">کرمان</a> بفرستد، که چنین تصمیمی می‌توانست به معنای سلب ولیعهدی از او تلقی شود.<sup id="cite_ref-69" class="reference"><a href="#cite_note-69">[۶۹]</a></sup> در نهایت ولیعهد مورد عفو شاه واقع شد و به آذربایجان بازگشت و سپهسالار به حکومت خراسان منصوب گشت و به <a href="/wiki/%D9%85%D8%B4%D9%87%D8%AF" title="مشهد">مشهد</a> رفت و در ذی‌الحجه همان سال در آنجا درگذشت.<sup id="cite_ref-Farahani79_44-2" class="reference"><a href="#cite_note-Farahani79-44">[۴۴]</a></sup> با مرگ سپهسالار مستوفی‌الممالک زمام‌دار اصلی دربار قاجار شد و تا پنج سال آینده یعنی تا هنگام مرگش در ۱۳۰۳ هجری قمری این جایگاه را حفظ کرد.<sup id="cite_ref-70" class="reference"><a href="#cite_note-70">[۷۰]</a></sup> در سال ۱۲۹۹ هجری قمری مؤتمن‌الملک که مسئول مذاکره با دولت روسیه درباب اختلافات مرزی ایران شده بود، <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%A2%D8%AE%D8%A7%D9%84" class="mw-redirect" title="قرارداد آخال">قرارداد آخال</a> را به امضای شاه رساند، ولی با این وجود دخالت روسیه در خراسان پایان نپذیرفت.<sup id="cite_ref-Parto_64-3" class="reference"><a href="#cite_note-Parto-64">[۶۴]</a></sup> ناصرالدین‌شاه در سال ۱۳۰۰ قمری به خراسان سفر کرد و در نظر او یکی از اهداف این سفر کاستن از نفوذ روسیه در آن منطقه بود.<sup id="cite_ref-71" class="reference"><a href="#cite_note-71">[۷۱]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.A8.D8.A8.D8.B1.DB.8C_.D8.AE.D8.A7.D9.86_.D9.88_.D8.B9.D8.B2.DB.8C.D8.B2.D8.A7.D9.84.D8.B3.D9.84.D8.B7.D8.A7.D9.86">ببری خان و عزیزالسلطان</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=21" title="ویرایش بخش: ببری خان و عزیزالسلطان">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:222px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naseredin_Shah_%26_Malijak.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/f/f4/Naseredin_Shah_%26_Malijak.jpg/220px-Naseredin_Shah_%26_Malijak.jpg" width="220" height="162" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/f/f4/Naseredin_Shah_%26_Malijak.jpg/330px-Naseredin_Shah_%26_Malijak.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/f/f4/Naseredin_Shah_%26_Malijak.jpg/440px-Naseredin_Shah_%26_Malijak.jpg 2x" data-file-width="956" data-file-height="704" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naseredin_Shah_%26_Malijak.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
ناصرالدین شاه (نشسته در طرف راست) و عزیزالسلطان (ایستاده) در شکارگاه</div>
</div>
</div>
<p>در اواخر دهه ۱۳۰۰ قمری ناصرالدین شاه رفته رفته به وظایف سلطنت بی اعتناء می‌شد و بیش از پیش به انزواء و علاقه‌های خود در اندرونی پناه می‌برد.<sup id="cite_ref-72" class="reference"><a href="#cite_note-72">[۷۲]</a></sup> اندرون از چندسال قبل شاهد قدرت گرفتن یکی دیگر از همسران شاه بود. <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85_%D8%A2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="زبیده خانم آمینه اقدس (صفحه وجود ندارد)">زبیده خانم</a>، طفلی یتیم بود، که شاه در بازگشت از سفر به عتبات در <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D9%88%D8%B3_(%D8%A8%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%B1)" title="گروس (بیجار)">گروس</a> خریداری کرده بود،<sup id="cite_ref-saadatnouri1_73-0" class="reference"><a href="#cite_note-saadatnouri1-73">[۷۳]</a></sup> با بهره‌گیری از ضعف‌های شاه و برآوردن خواسته‌های رنگارنگ او، توانسته بود در دل شاه جا باز کند، از او لقب «آمینه اقدس» گیرد و خزانه‌دار مخصوص شاه شود و به رقیبی برای <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="انیس‌الدوله">انیس‌الدوله</a> تبدیل گردد. زبیده خانم ابتدا سرپرستی ماده گربه محبوب شاه، <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%A8%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="ببری خان (صفحه وجود ندارد)">ببری خان</a> را برعهده گرفت؛<sup id="cite_ref-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B6.DB.B9_74-0" class="reference"><a href="#cite_note-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B6.DB.B9-74">[۷۴]</a></sup> به عقیده بعضی او خود علاقه شاه را به این گربه برانگیخت<sup id="cite_ref-saadatnouri1_73-1" class="reference"><a href="#cite_note-saadatnouri1-73">[۷۳]</a></sup> و شاه به گربه چنان دلبست که برایش پرستار مخصوص و مواجب تعیین کرد؛<sup id="cite_ref-75" class="reference"><a href="#cite_note-75">[۷۵]</a></sup> <a href="/wiki/%D8%A8%DA%86%D9%87_%DA%AF%D8%B1%D8%A8%D9%87" class="mw-redirect" title="بچه گربه">بچه‌های</a> او را به اعیان و بزرگان هدیه می‌داد<sup id="cite_ref-76" class="reference"><a href="#cite_note-76">[۷۶]</a></sup> و هیچ‌گاه کسانی را که عریضه تقاضای خود را به دم گربه می‌بستند، بی پاسخ نمی‌گذاشت.<sup id="cite_ref-saadatnouri1_73-2" class="reference"><a href="#cite_note-saadatnouri1-73">[۷۳]</a></sup> زمانی که رقبای زبیده خانم ببری خان را از میان برداشتند، او برادرزاده خردسال خود، <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="عزیزالسلطان">غلامعلی‌خان</a> را به میدان آورد. ناصرالدین شاه به زودی غلامعلی‌خان را یگانه مصاحب خود یافت و به او لقب «عزیزالسلطان» بخشید که نشان دهنده محبوبیت وی نزد شاه بود. شاه همچنین او را به اعتبار پدرش «<a href="/wiki/%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%AC%DA%A9" class="mw-disambig" title="ملیجک">ملیجک</a>» خطاب می‌کرد. شاه برای عزیزالسلطان دستگاه وسیعی ترتیب داده بود و او را همه جا به همراه خود می‌برد. سر و وضع کثیف، رفتار شیطنت آمیز و کارهای مبتذل و گستاخی عزیزالسلطان در حضور شاه با آداب تشریفات دربار قاجار و تقید آن به حفظ ارشدیت و سلسله مراتب همخوانی نداشت؛ ولی شاه حرکات او را با آمیزه‌ای از بی‌خیالی و وجد نادیده می‌انگاشت.<sup id="cite_ref-77" class="reference"><a href="#cite_note-77">[۷۷]</a></sup> شاه به خصوص از جانب انیس‌الدوله و زنان اندرونی مورد مذمت قرار می‌گرفت که چرا محبتی را که شایسته‌است به فرزندانش نشان دهد، به عزیزالسلطان ابراز می‌کند.<sup id="cite_ref-78" class="reference"><a href="#cite_note-78">[۷۸]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.AF.D9.88.D8.B1.D8.A7.D9.86_.D8.B5.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AA_.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.B3.D9.84.D8.B7.D8.A7.D9.86">دوران صدارت امین‌السلطان</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=22" title="ویرایش بخش: دوران صدارت امین‌السلطان">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>ده سال آخر سلطنت ناصرالدین شاه صحنه قدرت طلبی <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1_%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="علی‌اصغر اتابک">علی‌اصغرخان امین‌السلطان</a> بود. پدر امین‌السلطان <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ابراهیم‌خان امین‌السلطان">آقا ابراهیم خان</a>، از عمله خلوت و آبدارباشی ناصرالدین شاه بود که به مرور مورد اعتماد شاه قرار گرفت و مشاغل مهمی از جمله خزانه داری و وزارت دربار را به دست آورد و شاه او را ملقب به امین السلطان کرد. پس از مرگ امین‌السلطان اول در دومین سفر ناصرالدین شاه به خراسان، شاه پسر او علی‌اصغرخان را مورد توجه قرار داد و مناصب و لقب پدر را در حق او برقرار کرد. امین‌السلطان اول با <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85_%D8%A2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="زبیده خانم آمینه اقدس (صفحه وجود ندارد)">زبیده خانم آمینه اقدس</a> همدست بود و پس از مرگش، زبیده خانم علی‌اصغرخان را مورد حمایت قرار داد و سعی کرد او را نزد شوهرش توانمند و کارا نشان دهد.<sup id="cite_ref-79" class="reference"><a href="#cite_note-79">[۷۹]</a></sup> علی‌اصغرخان از دوایر و مناصب متعددی که به زعامت او سپرده شده بود، دستگاه پرمنفعتی به راه انداخت که هم شخص شاه و هم شرکای راغب در آن سهیم بودند.<sup id="cite_ref-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B7.DB.B1_80-0" class="reference"><a href="#cite_note-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B7.DB.B1-80">[۸۰]</a></sup> پس از درگذشت <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%D8%A2%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="میرزا یوسف آشتیانی">مستوفی‌الممالک</a> در ۱۳۰۳ هجری قمری، شاه وزارت داخله را به <a href="/w/index.php?title=%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="میرزا عباس خان قوام‌الدوله (صفحه وجود ندارد)">میرزا عباس خان قوام‌الدوله</a> منتقل کرد و مدتی نگذشت که <a href="/wiki/%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="یحیی خان مشیرالدوله">یحیی خان مشیرالدوله</a> را که پس از درگذشت <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B3%D8%B9%DB%8C%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%D9%88%D8%AA%D9%85%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9" class="mw-redirect" title="میرزا سعیدخان موتمن‌الملک">موتمن‌الملک</a> به وزارت خارجه رسیده بود، عزل و به پیشنهاد علی‌اصغرخان، قوام‌الدوله را وزیر خارجه کرد. قوام‌الدوله برای اداره این شغل دانش کافی نداشت و با دخالت امین‌السلطان امور را اداره می‌کرد.<sup id="cite_ref-81" class="reference"><a href="#cite_note-81">[۸۱]</a></sup> از این راه امین‌السلطان قائم مقام شاه در امورداخلی و خارجی شد. ناصرالدین شاه هم که از وزرای مستقل‌الرای دیوانی هراس داشت، بی تمایل نبود کسی از عمله خلوت شاهی را در این مقام والا ببیند.<sup id="cite_ref-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B7.DB.B1_80-1" class="reference"><a href="#cite_note-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B7.DB.B1-80">[۸۰]</a></sup></p>
<p>امین‌السلطان علی‌رغم میل شاه، <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2_%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="امتیاز بانک شاهنشاهی ایران (صفحه وجود ندارد)">امتیاز بانک شاهنشاهی ایران</a> را از ناصرالدین شاه گرفت و با او به سومین سفر فرنگستان رفت. در این سفر شاه <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%B1%DA%98%DB%8C" title="قرارداد رژی">قرارداد رژی</a> را به <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF_%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%88%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="جرالد تالبوت (صفحه وجود ندارد)">جرالد تالبوت</a> داد و <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="قرارداد لاتاری">امتیاز لاتاری</a> را به <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D9%86" title="میرزا ملکم خان">میرزا ملکم خان ناظم‌الدوله</a>، سفیر ایران در لندن، واگذار کرد. شاه مدتی پس از بازگشت از سفر فرنگستان، در ۱۳۰۸ هجری قمری، بر قرارداد رژی دستینه گذاشت و امتیاز لاتاری را به بهانه مغایرت لاتاری با دستورهای شرع اسلام لغو کرد. قرارداد رژی بهانه‌ای به دست مردم داد تا اعتراض خود را به هرج و مرج و فساد با قیامی در مخالفت با واگذاری این امتیاز ابراز کنند. <a href="/wiki/%D9%86%D9%87%D8%B6%D8%AA_%D8%AA%D9%86%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88" title="نهضت تنباکو">قیام تنباکو</a>، که با فتوای <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C" class="mw-redirect" title="میرزا حسن شیرازی">میرزا حسن شیرازی</a> مبنی بر حرمت استعمال توتون و تنباکو همراه شد، در تهران به شورش عمومی انجامید. در اندرون کاخ گلستان نیز، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="انیس‌الدوله">انیس‌الدوله</a> به پیروی از حکم شیرازی، شرب قلیان را در محوطه حرم ممنوع اعلام کرد. سرانجام شاه و صدر اعظم تسلیم شدند و شاه در ۱۶ جمادی‌الاول ۱۳۰۹ دستور لغو امتیازنامه را صادر کرد.</p>
<p>با شدت گرفتن فشارهای داخلی و خارجی دستگاه آشفته قاجار اواخر عصر ناصرالدین‌شاه نتوانست از تنش‌ها جلوگیری کند. شاه هر روز بیش از پیش به دلیل مشکلاتی که دامنگیر کشورش بود مورد سرزنش قرار می‌گرفت و علایم خستگی و دلسردی در رفتار شاه آشکار می‌شد.<sup id="cite_ref-82" class="reference"><a href="#cite_note-82">[۸۲]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.AE.D8.A7.D9.86.D9.85_.D8.A8.D8.A7.D8.B4.DB.8C_.D9.88_.D9.85.D8.A7.D9.87_.D8.B1.D8.AE.D8.B3.D8.A7.D8.B1">خانم باشی و ماه رخسار</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=23" title="ویرایش بخش: خانم باشی و ماه رخسار">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>در سال ۱۳۰۷ قمری، ناصرالدین شاه <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85_%D8%A2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="زبیده خانم آمینه اقدس (صفحه وجود ندارد)">زبیده خانم</a> را که بینایی چشمانش را از دست داده بود، برای معالجه به وین فرستاد. این نخستین بار بود که یکی از همسران شاه بدون او به فرنگستان می‌رفت و همین موجب شد که شاه مورد انتقاداتی قرار گیرد و در بین عوام شعرهایی در نقد این تصمیم شاه رایج گردد.<sup id="cite_ref-iichs.org_83-0" class="reference"><a href="#cite_note-iichs.org-83">[۸۳]</a></sup> پس از صرف هزینه‌های بسیار زبیده خانم همچنان نابینا به ایران بازگشت، اما شاه همچنان جواهرات خود را به او سپرد و چنان وانمود کرد که گویی هنوز سالم و بینا و مورد علاقه اوست.<sup id="cite_ref-84" class="reference"><a href="#cite_note-84">[۸۴]</a></sup> زبیده خانم در <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B7_%D8%B0%DB%8C_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%AC%D9%87" class="mw-redirect" title="۱۷ ذی الحجه">۱۷ ذی الحجه</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B1%DB%B1_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="۱۳۱۱ (قمری)">۱۳۱۱</a> براثر سکته درگذشت و شاه در اندوه مرگ او سوگواری بسیار کرد.<sup id="cite_ref-iichs.org_83-1" class="reference"><a href="#cite_note-iichs.org-83">[۸۳]</a></sup></p>
<p>مقارن ایام بیماری <a href="/w/index.php?title=%D8%B2%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85_%D8%A2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="زبیده خانم آمینه اقدس (صفحه وجود ندارد)">زبیده خانم</a>، شاه به دختر باغبانباشی باغ <a href="/wiki/%D8%A7%D9%82%D8%AF%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="اقدسیه">اقدسیه</a> دلبستگی یافت و او را به ازدواج موقت خود درآورد. به گفته بعضی شاه از آن رو به خانم باشی علاقه‌مند شده بود که چشمانش شباهت زیادی به چشمان جیران داشت.<sup id="cite_ref-53navai_85-0" class="reference"><a href="#cite_note-53navai-85">[۸۵]</a></sup> با فوت زبیده خانم، امین‌السلطان که حامی خود را در حرمخانه از دست داده بود، به دنبال متحدی جدید گشت و با <a href="/w/index.php?title=%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85_%D8%A8%D8%A7%D8%B4%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="خانم باشی (صفحه وجود ندارد)">خانم باشی</a> همدست شد.<sup id="cite_ref-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B6.DB.B9_74-1" class="reference"><a href="#cite_note-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B6.DB.B9-74">[۷۴]</a></sup> دلبستگی شاه به خانم باشی، اغلب با ناز و اعراض او از وصال پاسخ می‌گرفت و ناصرالدین شاه، که دیگر تعصبی در حفظ حریم اندرونی نشان نمی‌داد، از او نزد پیشخدمتان بیرونی گلایه می‌کرد و امین‌السلطان را برای شفاعت پیش خانم باشی می‌فرستاد.<sup id="cite_ref-86" class="reference"><a href="#cite_note-86">[۸۶]</a></sup> پس از مدتی، شاه به خواهر دوازده ساله خانم باشی، ماهرخسار، ابراز علاقه کرد. برخلاف خواهر بزرگتر ماهرخسار صادقانه به شاه اظهار عشق می‌کرد. خانم باشی که محبت شاه را به خواهر کوچکتر خود می‌دید، به بدسری‌اش می‌افزود و ماهرخسار را آزار می‌داد و از دیدن شاه منعش می‌کرد. ماهرخسار آزارهای خانم باشی را برای ناصرالدین شاه بازمی‌گفت و از این راه شاه را بیش از پیش شیفته خود می‌ساخت.<sup id="cite_ref-54navai_87-0" class="reference"><a href="#cite_note-54navai-87">[۸۷]</a></sup></p>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:152px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:The_Islamic_Republic_008_(8498655212).jpg" class="image"><img alt="The Islamic Republic 008 (8498655212).jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/The_Islamic_Republic_008_%288498655212%29.jpg/150px-The_Islamic_Republic_008_%288498655212%29.jpg" width="150" height="200" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/The_Islamic_Republic_008_%288498655212%29.jpg/225px-The_Islamic_Republic_008_%288498655212%29.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/91/The_Islamic_Republic_008_%288498655212%29.jpg/300px-The_Islamic_Republic_008_%288498655212%29.jpg 2x" data-file-width="2112" data-file-height="2816" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:The_Islamic_Republic_008_(8498655212).jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
</div>
</div>
</div>
<h2><span class="mw-headline" id=".D9.86.D8.AE.D8.B3.D8.AA.E2.80.8C.D9.88.D8.B2.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86">نخست‌وزیران</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=24" title="ویرایش بخش: نخست‌وزیران">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<ul>
<li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="امیرکبیر">امیرکبیر</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="عین‌الدوله">عین‌الدوله</a><sup id="cite_ref-88" class="reference"><a href="#cite_note-88">[۸۸]</a></sup></li>
</ul>
<h2><span class="mw-headline" id=".D9.85.D8.B1.DA.AF">مرگ</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=25" title="ویرایش بخش: مرگ">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>در آستانهٔ مراسم پنجاهمین سال تاجگذاری در سال ۱۲۷۵ هجری خورشیدی (<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B7_%D8%B0%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%B9%D8%AF%D9%87" title="۱۷ ذی‌القعده">۱۷ ذی‌القعده</a><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B1%DB%B3_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="۱۳۱۳ (قمری)">۱۳۱۳ هجری قمری</a>) به دست <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B1%D8%B6%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="میرزا رضای کرمانی">میرزا رضای کرمانی</a> یکی از پیروان <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84_%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C" class="mw-redirect" title="سید جمال الدین اسدآبادی">سید جمال الدین اسدآبادی</a> و به تحریک او<sup id="cite_ref-89" class="reference"><a href="#cite_note-89">[۸۹]</a></sup> در حرم <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85" title="شاه عبدالعظیم">شاه عبدالعظیم</a> در <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1_%D8%B1%DB%8C" title="شهر ری">شهر ری</a> ترور شد. او در هنگام ترور پنجاهمین سالگرد سلطنت خویش را جشن می‌گرفت. وی در زیارتگاه <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85" title="شاه عبدالعظیم">شاه عبدالعظیم</a> در شهر <a href="/wiki/%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="ری">ری</a> در نزدیکی <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a> دفن است. سنگ قبر یک پارچهٔ مرمری وی که تمثال کامل وی بر آن حکاکی شده هم‌اکنون در موزهٔ <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کاخ گلستان">کاخ گلستان</a> در <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a> نگهداری می‌شود و به یکی از شاهکارهای کنده‌کاری دوره قاجار معروف است.</p>
<p>گفته می‌شود <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D9%84%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="رولور">رولور</a> استفاده شده برای ترور وی بسیار کهنه و فرسوده بوده‌است. به همین دلیل شاید اگر وی پالتوی ضخیم‌تر پوشیده بود یا از فاصله‌ای دورتر به وی شلیک شده بود او از این سو قصد جان سالم به در می‌برد. گفته شده‌است که آخرین کلمات وی این‌ها بوده‌اند:</p>
<blockquote class="templatequote">
<p>من بر شما جور دیگری حکومت خواهم کرد اگر زنده بمانم<sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">[<i><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9" title="ویکی‌پدیا:نیازمند منبع"><span title="این ادعا نیازمند ارجاعات به منابع معتبر است.">نیازمند منبع</span></a></i>]</sup></p>
</blockquote>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B3.DB.8C.D8.A7.D8.B3.D8.AA.E2.80.8C.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.81.D8.B1.D9.87.D9.86.DA.AF.DB.8C">سیاست‌های فرهنگی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=26" title="ویرایش بخش: سیاست‌های فرهنگی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.B3.D8.A7.D9.86.D8.B3.D9.88.D8.B1_.D9.85.D8.B7.D8.A8.D9.88.D8.B9.D8.A7.D8.AA">سانسور مطبوعات</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=27" title="ویرایش بخش: سانسور مطبوعات">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>گرچه در دوران سلطنت او، به شمار عناوین روزنامه‌ها افزوده شد (پیش‌تر تنها روزنامه‌ای که در ایران منتشر می‌شد <i><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%BA%D8%B0_%D8%A7%D8%AE%D8%A8%D8%A7%D8%B1" title="کاغذ اخبار">کاغذ اخبار</a></i> بود) اما تمام این روزنامه‌ها دولتی بودند.<sup id="cite_ref-arianpoor1_90-0" class="reference"><a href="#cite_note-arianpoor1-90">[۹۰]</a></sup> او انتشار روزنامه دولتی <i>وطن</i> (La Patrie) را که در زمان صدارت میرزا حسین خان مشیرالدوله به زبان فرانسه چاپ شد، پس از یک شماره متوقف کرد، چرا که سرمقاله آن دم از آزادی و برابری می‌زد.<sup id="cite_ref-arianpoor1_90-1" class="reference"><a href="#cite_note-arianpoor1-90">[۹۰]</a></sup> به فرمان او نخستین اداره سانسور مطبوعات در ایران تأسیس شد. این اداره در سال ۱۸۶۳ دایر شد و وظیفه داشت تمام روزنامه‌ها و کتاب‌ها را پیش از چاپ بررسی کند و جلو ورود روزنامه‌های فارسی زبان چاپ خارج را بگیرد.<sup id="cite_ref-arianpoor1_90-2" class="reference"><a href="#cite_note-arianpoor1-90">[۹۰]</a></sup><sup id="cite_ref-91" class="reference"><a href="#cite_note-91">[۹۱]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.A2.D9.85.D9.88.D8.B2.D8.B4">آموزش</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=28" title="ویرایش بخش: آموزش">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>امیرکبیر در سال سوم سلطنت ناصرالدین شاه (۱۲۶۶ هـ. ق) تصمیم به تأسیس <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%81%D9%86%D9%88%D9%86" title="دارالفنون">دارالفنون</a> گرفت. پس از عزل امیرکبیر، <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="جاستین شیل (صفحه وجود ندارد)">جاستین شیل</a> وزیر مختار انگلیس در ایران و به اغوای او <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="میرزا آقاخان نوری">میرزا آقاخان نوری</a> سعی بسیار کردند که دارالفنون گشایش نیابد. زیرا شیل عصبانی بود که چرا معلمین از اتباع یا طرفداران سیاست انگلیس انتخاب نشده‌اند. اما ناصرالدین شاه چون نامه‌ای درباب استخدام این معلمان به <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B3_%DB%8C%D9%88%D8%B2%D9%81_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="فرانتس یوزف یکم">فرانتس یوزف یکم</a>، امپراتور اتریش، نوشته بود و راضی به مراجعت دادن آنها نبود، اصرار در افتتاح دارالفنون کرد. دوهفته پس از افتتاح دارالفنون، امیرکبیر در <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%BA_%D9%81%DB%8C%D9%86" title="باغ فین">باغ فین</a> کاشان کشته شد.<sup id="cite_ref-92" class="reference"><a href="#cite_note-92">[۹۲]</a></sup></p>
<p>در بدو امر، ناصرالدین شاه جوان در امتحانات دارالفنون حاضر می‌شد و به محصلین جایزه، انعام و منصب می‌داد؛ ولی کمی بعد در نتیجه اعمال و افعال <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="میرزا ملکم‌خان">میرزا ملکم‌خان</a> که سمت مترجمی و معلمی در این مدرسه داشت، به خصوص تأسیس <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%85%D9%88%D8%B4%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="فراموشخانه">فراموشخانه</a> و تبلیغ جمهوری، شاه به دارالفنون بدگمان شد و اعزام محصلین را به <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="اروپا">اروپا</a> محدودتر ساخت.<sup id="cite_ref-93" class="reference"><a href="#cite_note-93">[۹۳]</a></sup><sup id="cite_ref-94" class="reference"><a href="#cite_note-94">[۹۴]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AA.D8.A3.D8.B3.DB.8C.D8.B3_.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D9.85.D8.AF.D8.A7.D8.B1.D8.B3_.D8.A8.D9.87_.D8.B3.D8.A8.DA.A9_.D9.86.D9.88.DB.8C.D9.86">تأسیس اولین مدارس به سبک نوین</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=29" title="ویرایش بخش: تأسیس اولین مدارس به سبک نوین">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>در سال ۱۳۰۵ هجری قمری اولین دبستان به سبک اروپایی به همت <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%B1%D8%B4%D8%AF%DB%8C%D9%87" title="حسن رشدیه">حسن رشدیه</a> در تبریز افتتاح گردید. این مدارس در ابتدا مورد حملات شدید مکتب داران و علما قرار گرفت ولی بعدها در تهران ودر کل ایران نیز گسترش یافت.<sup id="cite_ref-95" class="reference"><a href="#cite_note-95">[۹۵]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B9.D9.84.D8.A7.D9.82.D9.87_.D8.A8.D9.87_.D9.87.D9.86.D8.B1">علاقه به هنر</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=30" title="ویرایش بخش: علاقه به هنر">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:252px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Qajar_Naseroddin_Shah_Statue_Bagheshah.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Qajar_Naseroddin_Shah_Statue_Bagheshah.jpg/250px-Qajar_Naseroddin_Shah_Statue_Bagheshah.jpg" width="250" height="185" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Qajar_Naseroddin_Shah_Statue_Bagheshah.jpg/375px-Qajar_Naseroddin_Shah_Statue_Bagheshah.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/26/Qajar_Naseroddin_Shah_Statue_Bagheshah.jpg/500px-Qajar_Naseroddin_Shah_Statue_Bagheshah.jpg 2x" data-file-width="968" data-file-height="716" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Qajar_Naseroddin_Shah_Statue_Bagheshah.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
تندیس ناصرالدین شاه در <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%BA_%D8%B4%D8%A7%D9%87_(%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86)" class="mw-redirect" title="باغ شاه (تهران)">باغ شاه</a> <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a></div>
</div>
</div>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.B9.DA.A9.D8.A7.D8.B3.DB.8C">عکاسی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=31" title="ویرایش بخش: عکاسی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:152px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nasser-al-Din-Pen-and-ink.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Nasser-al-Din-Pen-and-ink.jpg/150px-Nasser-al-Din-Pen-and-ink.jpg" width="150" height="186" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/1/1a/Nasser-al-Din-Pen-and-ink.jpg/225px-Nasser-al-Din-Pen-and-ink.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/1/1a/Nasser-al-Din-Pen-and-ink.jpg 2x" data-file-width="300" data-file-height="372" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nasser-al-Din-Pen-and-ink.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
طراحی محمدحسن‌خان صنیع الدوله، از پشت سر، اثر ناصرالدین شاه، ۱۹ رمضان ۱۲۹۰</div>
</div>
</div>
<p>ناصرالدین شاه احتمالاً در نخستین مواجهه خود با دوربین عکاسی، یعنی زمانی که در حدود ۱۲۶۰ هجری قمری <a href="/wiki/%DA%98%D9%88%D9%84_%D8%B1%DB%8C%D8%B4%D8%A7%D8%B1" title="ژول ریشار">ژول ریشار</a> با دوربین اهدایی ملکه ویکتوریا از او عکاسی کرد، به این هنر علاقه‌مند شد.<sup id="cite_ref-96" class="reference"><a href="#cite_note-96">[۹۶]</a></sup> او در نوزده سالگی دستور تهیه گزارشی تصویری از <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%AC%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%AF" title="تخت جمشید">تخت جمشید</a> را به ژول ریشار داد. این مأموریت که نافرجام ماند، اگر انجام می‌شد، می‌توانست همقدم با کار عکاسان پیشرو دنیا در آن زمان باشد.<sup id="cite_ref-97" class="reference"><a href="#cite_note-97">[۹۷]</a></sup> علاقه ناصرالدین شاه به عکاسی سبب شد یک عکاس فرانسوی به نام <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%DB%8C%D8%B3_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%84%D9%87%DB%8C%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="فرانسیس کارلهیان (صفحه وجود ندارد)">فرانسیس کارلهیان</a> را به منظور آموزش اصولی این هنر به ایران فراخوانده شود. شاه <a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7_%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%82%D8%A8%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="آقا رضا خان اقبال‌السلطنه">آقا رضا خان اقبال‌السلطنه</a> از پیشخدمتان خود را به کارلهیان سپرد تا فنون عکاسی را بیاموزد. پس از آن آقارضا در سفر و حضر همراه شاه بود و از جنبه‌های مورد علاقه او عکاسی می‌کرد. شاه همچنین مکان مستقلی را در کاخ گلستان با عنوان «عکاسخانه» به فعالیت‌های آقارضا اختصاص داد.<sup id="cite_ref-98" class="reference"><a href="#cite_note-98">[۹۸]</a></sup> او مدتی بعد کارلهیان را مأمور آموزش عکاسی به شاگردان دارالفنون کرد.<sup id="cite_ref-99" class="reference"><a href="#cite_note-99">[۹۹]</a></sup> به دستور او نخستین عکاسخانه عمومی ایران دایر شد.<sup id="cite_ref-100" class="reference"><a href="#cite_note-100">[۱۰۰]</a></sup> همچنین با حمایتهای او چندین عنوان کتاب در زمینه عکاسی تألیف و ترجمه شدند که دانش روز عکاسی دنیا را در اختیار عکاسان ایرانی قرارداد.<sup id="cite_ref-101" class="reference"><a href="#cite_note-101">[۱۰۱]</a></sup> خود شاه هم مشخصاً در ۲ دوره به عکاسی پرداخت. دوره اول که به دستیاری <a href="/wiki/%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%D9%82%D9%84%DB%8C_%D9%86%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9" title="جعفرقلی نیرالملک">جعفرقلی‌خان نیرالملک هدایت</a> به این کار می‌پرداخت و از حدود ۱۲۷۵ تا ۱۲۹۵ به مدت بیست سال مداوم ادامه داشت و دوره دوم از ۱۳۰۲ تا آخر سلطنتش. عکس‌های دوره دوم، به دلیل دیدن کار عکاسان اروپایی که او در طول سفرهای خود ملاقات می‌کرد، پخته‌تر و منسجم تر هستند. برخی آثار او در دوره دوم، نشانگر تلاش او برای گذر از شیوه‌های عادی عکاسی و تجربه نگاه‌های نامعمول‌تر است.<sup id="cite_ref-102" class="reference"><a href="#cite_note-102">[۱۰۲]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.B4.D8.B9.D8.B1">شعر</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=32" title="ویرایش بخش: شعر">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>از او یک دیوان شعر نیز به جا مانده است.<sup id="cite_ref-103" class="reference"><a href="#cite_note-103">[۱۰۳]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.A7.D8.AF.D8.A8.DB.8C.D8.A7.D8.AA">ادبیات</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=33" title="ویرایش بخش: ادبیات">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>داستانی با عنوان <i>حکایت پیر و جوان</i> را از آثار ادبی ناصرالدین شاه دانسته‌اند.<sup id="cite_ref-mansuri1_104-0" class="reference"><a href="#cite_note-mansuri1-104">[۱۰۴]</a></sup> حکایت پیر و جوان به سبک رایج داستان‌های اروپایی قرن نوزدهم نوشته شده و یکی از نخستین نمونه‌های فارسی آن سبک در داستان‌نویسی ایران به شمار می‌رود.<sup id="cite_ref-105" class="reference"><a href="#cite_note-105">[۱۰۵]</a></sup> داستان در ۱۲۸۹ هـ ق خلق شده و نسخه موجود آن به خط عبدالکریم منشی طهرانی نگارش یافته‌است.<sup id="cite_ref-mansuri1_104-1" class="reference"><a href="#cite_note-mansuri1-104">[۱۰۴]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.AE.D9.88.D8.B4.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3.DB.8C">خوشنویسی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=34" title="ویرایش بخش: خوشنویسی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:152px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:One_Thousand_and_One_Nights26.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/One_Thousand_and_One_Nights26.jpg/150px-One_Thousand_and_One_Nights26.jpg" width="150" height="208" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/One_Thousand_and_One_Nights26.jpg/225px-One_Thousand_and_One_Nights26.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/27/One_Thousand_and_One_Nights26.jpg/300px-One_Thousand_and_One_Nights26.jpg 2x" data-file-width="650" data-file-height="900" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:One_Thousand_and_One_Nights26.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
صفحه‌ای از کتاب <i>هزار و یک شب</i> که به امر ناصرالدین شاه کتابت و تصویر شد</div>
</div>
</div>
<p>ناصرالدین شاه به خوشنویسی علاقه داشت و برای آموختن این هنر کوشش می‌کرد. او از خود آثاری در <a href="/wiki/%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82" class="mw-redirect" title="نستعلیق">نستعلیق</a> و <a href="/wiki/%D8%B4%DA%A9%D8%B3%D8%AA%D9%87_%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82" class="mw-redirect" title="شکسته نستعلیق">شکسته نستعلیق</a> برجای گذاشته‌است.<sup id="cite_ref-Khosh-golstan76_106-0" class="reference"><a href="#cite_note-Khosh-golstan76-106">[۱۰۶]</a></sup> گرچه تواریخ از استادان خطاطی او نام نبرده‌اند، اما گزارش شده که او <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%84%D9%87%D8%B1" class="mw-redirect" title="میرزای کلهر">میرزای کلهر</a> را به حضور خود می‌خواند و گاه از سر تفنن از روی سرمشق‌های میرزا می‌نوشت.<sup id="cite_ref-Khosh-golstan76_106-1" class="reference"><a href="#cite_note-Khosh-golstan76-106">[۱۰۶]</a></sup> دوران سلطنت او به دلیل ظهور خوشنویسان بسیار و تجربه شیوه‌های نو یکی از درخشان‌ترین اعصار خوشنویسی ایران به شمار می‌رود.<sup id="cite_ref-Khosh-golstan75_107-0" class="reference"><a href="#cite_note-Khosh-golstan75-107">[۱۰۷]</a></sup> تشویق و ترغیب به خطاطی از سوی شاه و خط شناسی او که باعث می‌شد خوشنویسان آثارشان را به بهترین شکل ممکن به وی ارائه کنند، در شکوفایی خوشنویسی در این دوره مؤثر بود.<sup id="cite_ref-Khosh-golstan_108-0" class="reference"><a href="#cite_note-Khosh-golstan-108">[۱۰۸]</a></sup> پیوسته چندین تن خوشنویس در دربار ناصری حضور داشتند و ناصرالدین شاه آنان را به لقب‌هایی چون کاتب السلطان، خوش نویس باشی و اشرف الکتاب مفتخر می‌نمود. او همچنین با خوشنویسان معروف عصر خود از جمله میرزای کلهر، <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D8%A7%D8%B5%D9%81%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="میرزا غلامرضا اصفهانی">میرزا غلامرضا اصفهانی</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="محمد حسین شیرازی">محمد حسین شیرازی</a> ارتباط داشت.<sup id="cite_ref-Khosh-golstan81-83_109-0" class="reference"><a href="#cite_note-Khosh-golstan81-83-109">[۱۰۹]</a></sup></p>
<p>ناصرالدین شاه همچنین در جمع‌آوری مرقعات و کتاب‌های خطی اهتمام داشت. او هرجا نسخه‌ای خطی نفیس می‌یافت، برای کتابخانه سلطنتی خریداری می‌کرد.<sup id="cite_ref-Khosh-golstan77_110-0" class="reference"><a href="#cite_note-Khosh-golstan77-110">[۱۱۰]</a></sup> به دستور او چندین نسخه ارزشمند کتابت و تصویرسازی شدند. از آن جمله نسخه‌ای مصور هزار و یک شب بود که شاه در نخستین سال جلوس خود به کتابتش دستور داد و پس از هفت سال در شش مجلد به دست ۴۲ هنرمند به اتمام رسید و اثری همتای <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%B3%D9%86%D9%82%D8%B1%DB%8C" title="شاهنامه بایسنقری">شاهنامه بایسنقری</a> است.<sup id="cite_ref-Khosh-golstan78_111-0" class="reference"><a href="#cite_note-Khosh-golstan78-111">[۱۱۱]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D9.85.D9.88.D8.B3.DB.8C.D9.82.DB.8C">موسیقی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=35" title="ویرایش بخش: موسیقی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>عده موسیقیدانان در دربار ناصرالدین شاه بسیار بیش از شمار آنان در دربار پدرش بود.<sup id="cite_ref-112" class="reference"><a href="#cite_note-112">[۱۱۲]</a></sup> نوازندگان برجسته‌ای چون <a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7_%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%DA%A9%D8%A8%D8%B1_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="آقا علی‌اکبر خان فراهانی">آقا علی‌اکبر خان فراهانی</a>، <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="میرزا عبدالله">میرزا عبدالله</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%82%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="آقاحسینقلی">آقاحسینقلی</a>، <a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7_%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86" class="mw-redirect" title="آقا غلامحسین">آقا غلامحسین</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="سرورالملک (صفحه وجود ندارد)">سرورالملک</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9_%D8%AD%D8%B6%D9%88%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="سماع حضور (صفحه وجود ندارد)">سماع حضور</a> در دربار ناصری حضور داشتند. بعضی از این نوازندگان، مانند سرورالملک، از شاه لقب گرفتند<sup id="cite_ref-113" class="reference"><a href="#cite_note-113">[۱۱۳]</a></sup> و استادان با عناوینی همچون آقا و میرزا خوانده شدند که از ترقی شأن موسیقیدانان در این زمان حکایت دارد. در این دوره یادگرفتن موسیقی در میان خانواده سلطنتی رایج شد، چنان‌که <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%85%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect mw-disambig" title="عصمت‌الدوله">عصمت‌الدوله</a> و <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="تاج‌السلطنه">تاج‌السلطنه</a>، دختران شاه، نواختن پیانو آموختند.<sup id="cite_ref-Khazrai1_114-0" class="reference"><a href="#cite_note-Khazrai1-114">[۱۱۴]</a></sup> در این زمان، نخستین دسته موسیقی سلطنتی توسط دو موسیقیدان فرانسوی ایجاد شد. همچنین به خواست ناصرالدین شاه موسیقیدانی فرانسوی به نام <a href="/wiki/%D8%A2%D9%84%D9%81%D8%B1%D8%AF_%DA%98%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%A7%D8%AA%DB%8C%D8%B3%D8%AA_%D9%84%D9%88%D9%85%D8%B1" title="آلفرد ژان باتیست لومر">موسیو لومر</a> به ایران آمد تا شعبه موسیقی دارالفنون را راه‌اندازی کند.<sup id="cite_ref-Khazrai1_114-1" class="reference"><a href="#cite_note-Khazrai1-114">[۱۱۴]</a></sup></p>
<h3><span class="mw-headline" id=".D8.AA.D8.B9.D8.B2.DB.8C.D9.87">تعزیه</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=36" title="ویرایش بخش: تعزیه">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h3>
<p>در دوران سلطنت ناصرالدین شاه، تحت حمایت شاه <a href="/wiki/%D8%AA%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D9%87" title="تعزیه">تعزیه</a> به اوج توسعه و شکوه خود رسید.<sup id="cite_ref-beyza1_115-0" class="reference"><a href="#cite_note-beyza1-115">[۱۱۵]</a></sup> در این دوره به پیروی از خواسته‌های شاه، تعزیه جنبه‌های تفریحی و تجملی پیدا کرد و وسیله‌ای برای اظهار شکوه و جلال سلطنت شد. بزرگان، شاهزادگان و رجال نیز به شاه تأسی کردند و اهمیت زیادی به تعزیه دادند. در عهد او تعزیه تا حدی گسترش یافت که در <a href="/w/index.php?title=%D8%AF%D9%87%D9%87_%D8%A7%D9%88%D9%84_%D9%85%D8%AD%D8%B1%D9%85&action=edit&redlink=1" class="new" title="دهه اول محرم (صفحه وجود ندارد)">دهه اول محرم</a> نزدیک به سیصد مجلس تعزیه در تهران تشکیل می‌شد. به دنبال ورود تجمل و اشرافیت به تعزیه، تعزیه نامه‌ها اصلاح شد و مجالسی چون <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D8%A7%D9%84_%D8%B5%D8%AF%D9%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="تعزیه دره‌ال صدف (صفحه وجود ندارد)">تعزیه دره‌ال صدف</a>، <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D9%87_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AA%DB%8C%D9%85%D9%88%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="تعزیه امیرتیمور (صفحه وجود ندارد)">تعزیه امیرتیمور</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D9%87_%D8%AD%D8%B6%D8%B1%D8%AA_%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81&action=edit&redlink=1" class="new" title="تعزیه حضرت یوسف (صفحه وجود ندارد)">تعزیه حضرت یوسف</a> و <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D8%AF%D8%AE%D8%AA%D8%B1_%D9%82%D8%B1%DB%8C%D8%B4&action=edit&redlink=1" class="new" title="عروسی دختر قریش (صفحه وجود ندارد)">عروسی دختر قریش</a> در آنها وارد گردید که مربوط به عزاداری نبودند.<sup id="cite_ref-beyza1_115-1" class="reference"><a href="#cite_note-beyza1-115">[۱۱۵]</a></sup> ناصرالدین شاه که در تهران و <a href="/wiki/%D9%86%DB%8C%D8%A7%D9%88%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="نیاوران">نیاوران</a> برای خود تکایای مخصوص ساخته بود، در سال ۱۲۴۸ شمسی به مباشرت <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="دوستعلی نظام الدوله">دوستعلی‌خان نظام الدوله معیرالممالک</a> عظیم‌ترین نمایشخانه همه اعصار تاریخ ایران، یعنی <a href="/wiki/%D8%AA%DA%A9%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA" title="تکیه دولت">تکیه دولت</a> را در زاویه جنوب غربی کاخ گلستان ساخت که حدود بیست هزار نفر گنجایش داشت و غرفه‌های مخصوصی برای شاه و اشراف.<sup id="cite_ref-116" class="reference"><a href="#cite_note-116">[۱۱۶]</a></sup> شاه خود به برخی از گوشه‌های گونه‌ای از تعزیه که <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D9%87_%D9%85%D8%B6%D8%AD%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="تعزیه مضحک (صفحه وجود ندارد)">تعزیه مضحک</a> خوانده می‌شد، علاقه خاصی نشان می‌داد. یکی از آنها گوشه <a href="/w/index.php?title=%D8%B9%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C_%D8%A8%D9%84%D9%82%DB%8C%D8%B3&action=edit&redlink=1" class="new" title="عروسی بلقیس (صفحه وجود ندارد)">عروسی بلقیس</a> بود که لااقل سالی دوبار در تکیه دولت به نمایش درمی‌آمد و هنگام اجرای آن صدای خنده شاه از پشت پرده غرفه مخصوصش در تکیه دولت به گوش حاضران می‌رسید.<sup id="cite_ref-117" class="reference"><a href="#cite_note-117">[۱۱۷]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AE.D8.A7.D8.B7.D8.B1.D9.87_.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3.DB.8C">خاطره نویسی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=37" title="ویرایش بخش: خاطره نویسی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:152px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Photo744_1.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/e/e6/Photo744_1.jpg/150px-Photo744_1.jpg" width="150" height="105" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/e/e6/Photo744_1.jpg/225px-Photo744_1.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/e/e6/Photo744_1.jpg/300px-Photo744_1.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="418" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Photo744_1.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
تلفن همراه ناصرالدین شاه</div>
</div>
</div>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:152px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Photo744_2.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/0/0b/Photo744_2.jpg/150px-Photo744_2.jpg" width="150" height="105" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/0/0b/Photo744_2.jpg/225px-Photo744_2.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/0/0b/Photo744_2.jpg/300px-Photo744_2.jpg 2x" data-file-width="600" data-file-height="418" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Photo744_2.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
تلفن ناصرالدین شاه ساخت شرکت البیس</div>
</div>
</div>
<div class="thumb tleft">
<div class="thumbinner" style="width:252px;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/de/%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86.jpg/250px-%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86.jpg" width="250" height="139" class="thumbimage" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/de/%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86.jpg/375px-%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/d/de/%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86.jpg/500px-%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86.jpg 2x" data-file-width="3720" data-file-height="2072" /></a>
<div class="thumbcaption">
<div class="magnify"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86.jpg" class="internal" title="بزرگ‌کردن"></a></div>
<a href="/wiki/%D8%B4%DA%A9%D9%84_%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="شکل شاه">شکل شاه</a> اثری تاریخی در <a href="/wiki/%D9%84%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="لاریجان">لاریجان</a> که به دستور ناصرالدین شاه از شمایل وی و تنی چند از ملازمانش بر دل صخره‌ای بر سر راه جاده هراز در نزدیکی چشمه آب معدنی استراباکو، در تاریخ ۱۲۹۵ ه.ق. حجاری شد.</div>
</div>
</div>
<p>ناصرالدین شاه بیش از تمام پادشاهان ایران کتاب، خاطرات و سفرنامه از خود به جا گذاشته‌است.<sup id="cite_ref-118" class="reference"><a href="#cite_note-118">[۱۱۸]</a></sup> به رغم رسم رایج، او آثار و نوشته‌های خود را از قبیل سفرنامه و یادداشت‌های روزانه خود تدارک می‌دید و مؤلفان دولتی در تهیه این نوشته‌ها کمتر مداخله داشتند؛ به همین دلیل یادداشت‌ها و سفرنامه هائی که از او در دست است، به دستخط شخص اوست. دفاتر خاطرات شخصی او مشتمل بر هفت مجلد است و از سال ۱۲۷۲ هجری قمری آغاز و در سال ۱۳۰۳ هجری قمری پایان می‌یابد. نخستین بخش آن (شامل خاطرات سالهای ۱۲۷۲ تا ۱۲۸۵) به جای ترتیب معمول تاریخی، براساس اماکن جغرافیایی که شاه به آنها سفر می‌کرده مرتب شده‌است. شاه سفرنامه‌های خارجی خود را نیز به دنبال خاطرات روزانه خود در همین دفاتر ثبت کرده‌است که این بخش از خاطرات او در دوران سلطنتش ویرایش و به چاپ رسید.<sup id="cite_ref-119" class="reference"><a href="#cite_note-119">[۱۱۹]</a></sup></p>
<p>ناصرالدین شاه در خاطراتش نام بسیاری از اماکن و مناطق شمالی تهران را از جمله شمیران، <a href="/wiki/%D9%84%D9%88%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86" title="لواسان">لواسان</a> و روستاها و مکان‌های دامنه <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%D8%A8%D8%B1%D8%B2" title="البرز">البرز</a> به همراه اطلاعات زیادی در مورد جغرافیای آن مناطق با دقت بسیار زیادی ثبت کرده‌است. در برابر ثبت آگاهی‌های دقیق مردم‌شناسی و جغرافیایی که حاصل سفرها و گشت و گذارهای دائمی او در مناطق مختلف بود، وی در خاطراتش بسیار کم به مسائل سیاسی و اجتماعی پرداخته‌است. به همین ترتیب در ضمن گزارش سفرهای خارجی کمتر از مذاکرات و صحبتهای سیاسی خود با سران دول اروپایی حرفی به میان آورده‌است و به جزئیات دیگر با دقت بیشتر نگریسته‌است.<sup id="cite_ref-120" class="reference"><a href="#cite_note-120">[۱۲۰]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D9.86.D9.82.D8.A7.D8.B4.DB.8C">نقاشی</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=38" title="ویرایش بخش: نقاشی">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>با نقاشی‌هایی که از ناصرالدین شاه بجای مانده، می‌توان گفت که علاوه بر اینکه ناصرالدین شاه به هنر نقاشی علاقه‌مند بوده، نسبت به تأسیس مراکز آموزش نقاشی و فراهم آوردن تسهیلات لازم برای هنرمندان درباری توجه خاص داشته، ضمن اینکه خود نیز ازین هنر بی بهره نبوده است<sup id="cite_ref-121" class="reference"><a href="#cite_note-121">[۱۲۱]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.A7.D9.81.D8.B3.D8.A7.D9.86.D9.87_.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D8.AA.D9.84.D9.81.D9.86_.D9.87.D9.85.D8.B1.D8.A7.D9.87_.D8.AF.D8.B1_.D8.A7.DB.8C.D8.B1.D8.A7.D9.86">افسانه اولین تلفن همراه در ایران</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=39" title="ویرایش بخش: افسانه اولین تلفن همراه در ایران">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>وبسایت مؤسسه مطالعات و پژوهش‌های سیاسی مدعی شده است که اولین <a href="/wiki/%D8%AA%D9%84%D9%81%D9%86_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87" title="تلفن همراه">تلفن همراه</a> موجود در ایران متعلق به <a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="ناصرالدین شاه">ناصرالدین شاه</a> بوده است.<sup id="cite_ref-122" class="reference"><a href="#cite_note-122">[۱۲۲]</a></sup> بنا بر ادعای این مؤسسه این <a href="/wiki/%D8%AA%D9%84%D9%81%D9%86" title="تلفن">تلفن</a> در سال ۱۲۳۰ تولید شده است و «این تلفن همراه در سفرها همراه ناصرالدین شاه بوده و در زمان نیاز به کابل‌های کشیده شده بین راه وصل و با مخاطب مورد نظر تماس تلفنی برقرار می‌شده است.» این ادعا از ابتدا تا انتها نادرست و بی‌پایه است. روشن نیست که منظور این وبسایت از تاریخ ۱۲۳۰ هجری شمسی است یا هجری قمری ولی حتی اگر این تاریخ هجری شمسی هم در نظر گرفته شود تاریخ ادعایی تولید این تلفن ۲۴ سال پیش از ثبت اختراع تلفن توسط <a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%A9%D8%B3%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1_%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%85_%D8%A8%D9%84" title="الکساندر گراهام بل">الکساندر گراهام بل</a> در دوم ژوئن سال ۱۸۷۵ میلادی مصادف با ۱۲ خرداد ۱۲۵۴ شمسی است. تلفن محلی (و نه راه دور) حتی در <a href="/wiki/%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%AA%D8%AD%D8%AF%D9%87" class="mw-redirect" title="ایالات متحده">ایالات متحده</a> نیز تا سالهای پایانی سلطنت ناصرالدین شاه به مرحله تولید و خدمات تجارتی محدود نرسیده بود. تلفن راه دور نیز تا دههٔ دوم قرن بیستم، یعنی دوران <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="احمدشاه قاجار">احمدشاه قاجار</a> و <a href="/wiki/%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="رضاشاه پهلوی">رضاشاه پهلوی</a> به مرحلهٔ تولید تجاری نرسید.</p>
<h2><span class="mw-headline" id=".DA.86.D8.A7.D9.BE_.D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D8.A7.D8.B3.DA.A9.D9.86.D8.A7.D8.B3">چاپ اولین اسکناس</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=40" title="ویرایش بخش: چاپ اولین اسکناس">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>در سال ۱۲۶۸ خورشیدی نشر اسکناس در سراسر ایران به طور انحصاری به بانک شاهنشاهی ایران که توسط انگلستان تشکیل شده بود واگذار شد و یک سال پس از آن، اسکناس جدید با علامت شیر و خورشید و عکس ناصرالدین شاه قاجار و ذکر ارزش آن منتشر شد. بانک شاهنشاهی، چهل سال در ایران اسکناس منتشر کرد تا اینکه در ۲۳ اردیبهشت ۱۳۰۹خورشیدی، حق انتشار اسکناس از آن بانک سلب شدو به بانک ملی ایران واگذار گردید.<sup id="cite_ref-123" class="reference"><a href="#cite_note-123">[۱۲۳]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.A7.D9.88.D9.84.DB.8C.D9.86_.D8.A8.D8.A7.D8.BA_.D9.88.D8.AD.D8.B4_.D8.AF.D8.B1_.D8.AA.D9.87.D8.B1.D8.A7.D9.86">اولین باغ وحش در تهران</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=41" title="ویرایش بخش: اولین باغ وحش در تهران">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>در دوره قاجار ایرانیان با باغهای وحش اروپایی آشنا شدند. اما نخستین باغ وحش یا «مجمع الوحوش» در دوره ناصرالدین شاه در خیابان لختی سعدی کنونی در جایی که زمانی نام خیابان باغ وحش و بعد ماشین خانه و سرانجام اکباتان نامیده شد، تأسیس گردید که البته هیچ‌گاه به صورت باغ وحش کاملی در نیامد و گاه اهالی شهر برای تماشای چند حیوان بدانجا می‌رفتند. ناصرالدین شاه پس از سفرهای خود به اروپا و دیدن باغ وحش‌های اروپایی، علاقه خاصی به باغ وحش و حیوانات پیدا کرد و به همین دلیل محل دوشان تپه را انتخاب کرد که از پیش در سال ۱۲۶۹ قمری ۱۸۵۳ میلادی عمارت باشکوهی در آن برپا کرده بود و با استفاده از قنات، دریاچه یی نیز پدیدآورده بود که منظره‌های بسیار زیبا و دیدنی آن اهالی را به خود جلب می‌کرد. در باغ وحش دوشان تپه، چهار شیر نر و ماده از کوه‌های شیراز، سه ببر از مازندران، یک یوز، سه پلنگ از جاجرود، پنج خرس از دماوند، کفتار، بوزینه، یک میمون، خر و طاووس‌های بسیار وجود داشت.<sup id="cite_ref-124" class="reference"><a href="#cite_note-124">[۱۲۴]</a></sup></p>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.A8.D9.86.D8.A7.D9.87.D8.A7">بناها</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=42" title="ویرایش بخش: بناها">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<p>ناصرالدین شاه در طول دوران سلطنتش <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کاخ گلستان">کاخ گلستان</a> را گسترش داد و بناهای تازه‌ای به آن افزود. به دستور او در سال ۱۳۰۱ هجری قمری <a href="/wiki/%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%AA_%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C" title="عمارت اندرونی">اندرونی قدیمی کاخ گلستان</a> را که از بناهای دوره <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="فتحعلی شاه">فتحعلی شاه</a> بود تخریب کردند و ساختمان‌های جدیدی به جای آن ساختند. <a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%B3%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87" title="شمس‌العماره">شمس‌العماره</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%DA%A9%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA" title="تکیه دولت">تکیه دولت</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1_%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%85" title="تالار سلام">تالار سلام</a>، <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1_%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87" title="تالار آینه">تالار آینه</a> و<a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%A7%D8%A8%DB%8C%D8%B6" class="mw-redirect" title="کاخ ابیض">کاخ ابیض</a> از بناهای دیگر ناصرالدین شاه در کاخ گلستان است.<sup id="cite_ref-125" class="reference"><a href="#cite_note-125">[۱۲۵]</a></sup> او نخستین موزه ایران را در تالار سلام کاخ گلستان ایجاد کرد.<sup id="cite_ref-126" class="reference"><a href="#cite_note-126">[۱۲۶]</a></sup></p>
<p>کاخ‌های <a href="/wiki/%D8%B9%D8%B4%D8%B1%D8%AA_%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" class="mw-redirect mw-disambig" title="عشرت آباد">عشرت آباد</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA%E2%80%8C%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="کاخ سلطنت‌آباد">سلطنت‌آباد</a>، <a href="/wiki/%D8%B5%D8%A7%D8%AD%D8%A8%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="صاحبقرانیه">صاحبقرانیه</a>، <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%DA%A9" title="کاخ شهرستانک">شهرستانک</a> و <a href="/wiki/%D9%82%D8%B5%D8%B1_%DB%8C%D8%A7%D9%82%D9%88%D8%AA" title="قصر یاقوت">قصر یاقوت</a> نیز به دستور ناصرالدین شاه در خارج از شهر تهران و به منظور اقامت خاندان سلطنتی و ملازمان در طول سفرهای ییلاقی، ساخته شدند.<sup id="cite_ref-127" class="reference"><a href="#cite_note-127">[۱۲۷]</a></sup></p>
<p>بخش دیگری از اقدامات ساخت و ساز ناصرالدین شاه گسترش و بازسازی پایتخت در سال ۱۲۸۴ هجری قمری بود که با برداشتن دیوار قدیمی تهران و احداث خیابان‌های وسیع به سبک اروپایی آغاز شد.<sup id="cite_ref-128" class="reference"><a href="#cite_note-128">[۱۲۸]</a></sup></p>
<div style="clear:both;"></div>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.A7.D8.B2.D8.AF.D9.88.D8.A7.D8.AC.E2.80.8C.D9.87.D8.A7_.D9.88_.D9.81.D8.B1.D8.B2.D9.86.D8.AF.D8.A7.D9.86">ازدواج‌ها و فرزندان</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=43" title="ویرایش بخش: ازدواج‌ها و فرزندان">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<table class="toccolours" cellpadding="1" cellspacing="0" style="dir: rtl; float: left; clear: left; margin: 1em 1em 0 0; text-align:center; border: 1px solid #888;">
<tr>
<td colspan="2">
<p><b><span style="font-size: 150%; line-height: 150%"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="قاجاریان">قاجاریان</a></span></b><br /></p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#111199"><b>شاهان</b></td>
</tr>
<tr>
<td style="font-size: 88%;">
<p><b>عنوان</b></p>
<hr />
<p><a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="آقامحمدخان قاجار">آقامحمدخان</a><br />
<a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="فتحعلی‌شاه">فتحعلی‌شاه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدشاه">محمدشاه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="ناصرالدین‌شاه">ناصرالدین‌شاه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین‌شاه">مظفرالدین‌شاه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدعلی‌شاه">محمدعلی‌شاه</a><br />
<a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="احمدشاه قاجار">احمدشاه</a></p>
</td>
<td style="font-size: 88%;">
<p><b>دورهٔ سلطنت</b></p>
<hr />
<p><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B1%DB%B6%DB%B1" title="۱۱۶۱">۱۱۶۱</a>-<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B1%DB%B7%DB%B6" title="۱۱۷۶">۱۱۷۶</a><br />
<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B1%DB%B7%DB%B6" title="۱۱۷۶">۱۱۷۶</a>-<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B1%DB%B3" title="۱۲۱۳">۱۲۱۳</a><br />
<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B1%DB%B3" title="۱۲۱۳">۱۲۱۳</a>-<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B2%DB%B7" title="۱۲۲۷">۱۲۲۷</a><br />
<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B2%DB%B8" title="۱۲۲۸">۱۲۲۸</a>-<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B5" title="۱۲۷۵">۱۲۷۵</a><br />
<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B5" title="۱۲۷۵">۱۲۷۵</a>-<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B8%DB%B5" title="۱۲۸۵">۱۲۸۵</a><br />
<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B8%DB%B5" title="۱۲۸۵">۱۲۸۵</a>-<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B8%DB%B8" title="۱۲۸۸">۱۲۸۸</a><br />
<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B8%DB%B8" title="۱۲۸۸">۱۲۸۸</a>-<a href="/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B0%DB%B4" title="۱۳۰۴">۱۳۰۴</a></p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#111199"><b>نخست‌وزیرهای مشهور</b></td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 88%;">
<p><a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%D8%AC_%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%DA%A9%D9%84%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B1" title="حاج ابراهیم کلانتر">حاج ابراهیم کلانتر</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="میرزا ابوالقاسم قائم مقام فراهانی">قائم مقام فراهانی</a><br />
<a href="/wiki/%D8%AD%D8%A7%D8%AC_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%B3%DB%8C" class="mw-redirect" title="حاج میرزا آقاسی">حاج میرزا آقاسی</a><br />
<a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="امیرکبیر">امیرکبیر</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="میرزا حسین‌خان سپهسالار">سپهسالار</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%81%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9" title="مستوفی‌الممالک">مستوفی‌الممالک</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1_%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9" title="میرزا علی‌اصغر اتابک">امین‌السلطان</a><br />
<a href="/wiki/%D8%B9%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="عین‌الدوله">عین‌الدوله</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="میرزا نصرالله‌خان مشیرالدوله">مشیرالدوله</a><br />
<a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%BE%DB%8C%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="حسن پیرنیا">مشیرالدوله پیرنیا</a><br />
<a href="/wiki/%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="قوام‌السلطنه">قوام‌السلطنه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%88%D8%AB%D9%88%D9%82%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="وثوق‌الدوله">وثوق‌الدوله</a><br /></p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#111199"><b>چهره‌های سرشناس</b></td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 88%;">
<p><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%86%D8%A7%DB%8C%D8%A8_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="عباس میرزا نایب السلطنه">عباس میرزا نایب السلطنه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AF%D9%88%D9%84%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="محمدعلی میرزا دولتشاه">محمدعلی میرزا دولتشاه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="میرزارضا کرمانی">میرزارضا کرمانی</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="میرزای شیرازی">میرزای شیرازی</a><br />
<a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="کامران میرزا">کامران میرزا</a><br />
<a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%DA%A9%D8%B1%DB%8C" title="عزیزخان مکری">عزیزخان مکری</a><br />
<a href="/wiki/%D8%B8%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ظل‌السلطان">ظل‌السلطان</a><br />
<a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="تاج‌السلطنه">تاج‌السلطنه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="فروغ‌الدوله">فروغ‌الدوله</a><br />
<a href="/wiki/%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="فخرالدوله">فخرالدوله</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D9%84%DA%A9_%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B4%D8%B9%D8%A7%D8%B9%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="ملک منصور میرزا شعاع‌السلطنه">شعاع‌السلطنه</a><br />
<a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="ارشدالدوله">ارشدالدوله</a><br />
<a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="سالارالدوله">سالارالدوله</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF_%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A7_(%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1)" class="mw-redirect" title="مهد علیا (قاجار)">مهد علیا</a><br />
<a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A8%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF" title="حسین بهزاد">حسین بهزاد</a><br />
<a href="/wiki/%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86" title="ستارخان">ستارخان</a><br />
<a href="/wiki/%DB%8C%D9%BE%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86" title="یپرم‌خان">یپرم‌خان</a><br />
<a href="/wiki/%D8%B5%D9%85%D8%B5%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="صمصام‌السلطنه">صمصام‌السلطنه</a><br />
<a href="/wiki/%D8%AD%DB%8C%D8%AF%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B9%D9%85%D9%88%D8%A7%D9%88%D8%BA%D9%84%DB%8C" title="حیدرخان عمواوغلی">حیدرخان عمواوغلی</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%DA%A9%D9%88%DA%86%DA%A9%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C" class="mw-redirect" title="میرزا کوچک‌خان جنگلی">میرزا کوچک‌خان جنگلی</a><br />
<a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%82%D9%84%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%B1_%D8%A7%D8%B3%D8%B9%D8%AF" class="mw-redirect" title="علیقلی خان سردار اسعد">علیقلی خان سردار اسعد</a><br /></p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#111199"><b>رویدادهای مهم</b></td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 88%;">
<p><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%A2%D8%AE%D8%A7%D9%84" class="mw-redirect" title="قرارداد آخال">قرارداد آخال</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%AF%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3" title="معاهده پاریس">معاهده پاریس</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%AF%D9%87_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="معاهده گلستان">معاهده گلستان</a><br />
<a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%AF%D9%87_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D9%86%DA%86%D8%A7%DB%8C" class="mw-redirect" title="معاهده ترکمنچای">معاهده ترکمنچای</a><br />
<a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA_%D9%88_%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="امتیازات و قراردادها در دوره قاجار">امتیازات و قراردادها</a><br />
<a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%DA%AF%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="جنگ‌های ایران و روسیه در دوره قاجار">جنگ‌های ایران و روسیه</a><br /></p>
</td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 100%; color:#FEFF99; background-color:#111199"><b>جنبش مشروطه</b></td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" style="font-size: 88%;">
<p><a href="/wiki/%D9%82%DB%8C%D8%A7%D9%85_%D8%AA%D9%86%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88" class="mw-redirect" title="قیام تنباکو">قیام تنباکو</a><br />
<a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87" class="mw-redirect" title="جنبش مشروطه">جنبش مشروطه</a><br />
<a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%DB%8C%D8%AA" title="فرمان مشروطیت">فرمان مشروطیت</a><br />
<a href="/wiki/%D8%AC%D9%86%D8%A8%D8%B4_%D8%AC%D9%86%DA%AF%D9%84" title="جنبش جنگل">جنبش جنگل</a><br />
<a href="/wiki/%DA%A9%D9%88%D8%AF%D8%AA%D8%A7%DB%8C_%DB%B1%DB%B2%DB%B9%DB%B9" class="mw-redirect" title="کودتای ۱۲۹۹">کودتای ۱۲۹۹</a><br />
<a href="/wiki/%D8%A7%D9%86%D8%AD%D9%84%D8%A7%D9%84_%D8%B3%D9%84%D8%B3%D9%84%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="انحلال سلسله قاجار">انحلال سلسله قاجار</a><br /></p>
</td>
</tr>
<tr>
<td></td>
</tr>
</table>
<p>ناصرالدین شاه در طول حیات خود هشتاد و پنج زن صیغه و عقدی اختیار کرد.<sup id="cite_ref-moayeri_129-0" class="reference"><a href="#cite_note-moayeri-129">[۱۲۹]</a></sup> او ۴۲ فرزند داشت که از آن میان ۱۸ نفر در کودکی در گذشتند.<sup id="cite_ref-130" class="reference"><a href="#cite_note-130">[۱۳۰]</a></sup> زن‌های عقدی به ترتیب گلین خانم دختر شاهزاده احمد میرزا، فاطمه <a href="/wiki/%D9%BE%D9%86%D8%AF%D8%B1" class="mw-disambig" title="پندر">پندر</a><sup class="noprint Inline-Template Template-Fact" style="white-space:nowrap;">[<i><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D9%86%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%85%D9%86%D8%AF_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9" title="ویکی‌پدیا:نیازمند منبع"><span title="این ادعا نیازمند ارجاعات به منابع معتبر است.">نیازمند منبع</span></a></i>]</sup>، خجسته خانم <i>تاج الدوله</i> دختر شاهزاده سیف‌الله میرزا، ستاره خانم تبریزی، شکوه السلطنه مادر <a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین شاه">مظفرالدین شاه</a> و نوه <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="فتحعلی شاه">فتحعلی شاه</a> و جیران خانم فروغ السلطنه بودند. فروغ السلطنه و شکوه السلطنه در حیات ناصرالدین شاه در گذشتند.<sup id="cite_ref-moayeri_129-1" class="reference"><a href="#cite_note-moayeri-129">[۱۲۹]</a></sup></p>
<table class="wikitable">
<tr style="background:#ccc;">
<th>ردیف</th>
<th style="width:20%;">نام</th>
<th style="width:15%;font-size:80%">تولد (<a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D9%88%D8%B1%D8%B4%DB%8C%D8%AF%DB%8C" title="گاه‌شماری هجری خورشیدی">هـ. خ</a>/<a href="/wiki/%DA%AF%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D9%87%D8%AC%D8%B1%DB%8C_%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C" title="گاه‌شماری هجری قمری">هـ.ق.</a>)</th>
<th style="width:15%;font-size:80%">مرگ (هـ. خ/هـ. ق)</th>
<th style="width:20%">نام مادر</th>
<th style="width:30%;">یادداشت‌ها</th>
</tr>
<tr>
<td>۱</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%B9%D8%B5%D9%88%D9%85%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85_%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%88%DA%A9&action=edit&redlink=1" class="new" title="معصومه خانم فخرالملوک (صفحه وجود ندارد)">معصومه خانم فخرالملوک</a></td>
<td>۱۲۲۷/۱۲۶۳</td>
<td>۲۰ فروردین ۱۲۵۷/۶ ربیع‌الاول ۱۲۹۵</td>
<td><a href="/wiki/%DA%AF%D9%84%DB%8C%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85" title="گلین خانم">گلین خانم</a></td>
<td>در ۱۶ آبان ۱۲۳۹ (۲۲ ربیع‌الثانی ۱۲۷۷) به ازدواج <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="امیرمهدی خان انتظام‌الدوله قاجار (صفحه وجود ندارد)">امیرمهدی خان انتظام‌الدوله قاجار</a> درآمد. صاحب چهار فرزند شد.</td>
</tr>
<tr>
<td>۲</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="سلطان محمود میرزا (صفحه وجود ندارد)">سلطان محمود میرزا (اول)</a></td>
<td>۱۳ مهر ۱۲۲۸/۱۸ ذی‌القعده ۱۲۶۵</td>
<td>۱۲۲۹/رمضان ۱۲۶۶</td>
<td>گلین خانم</td>
<td>در پنج ماهگی به ولیعهدی برگزیده شد. در یازده ماهگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۳</td>
<td><a href="/wiki/%D8%B8%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="ظل‌السلطان">سلطان مسعود میرزا ظل‌السلطان</a></td>
<td>۱۵ دی ۱۲۲۸/۲۰ صفر ۱۲۶۶</td>
<td>۱۰ تیر ۱۲۹۷/۲۳ رمضان ۱۳۳۶</td>
<td>عفت‌السلطنه</td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۴</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="سلطان معین‌الدین میرزا (صفحه وجود ندارد)">سلطان معین‌الدین میرزا</a></td>
<td>۱۹ بهمن ۱۲۳۰/۱۶ ربیع‌الثانی ۱۲۶۸</td>
<td>۱۵ آبان ۱۲۳۸</td>
<td><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="تاج‌الدوله">تاج‌الدوله</a></td>
<td>در مرداد ۱۲۳۱ (شوال ۱۲۶۸) به ولیعهدی برگزیده شد. در شب رسیدن خبر <a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="فتح هرات (صفحه وجود ندارد)">فتح هرات</a> به تهران درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۵</td>
<td>ملک شاه میرزا</td>
<td>؟</td>
<td>؟</td>
<td>ستاره خانم تبریزی</td>
<td>در بازگشت ناصرالدین شاه از سفر اصفهان (۱۲۶۷) تولد یافت و در هشت ماهگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۶</td>
<td>سلطان محمد میرزا</td>
<td>؟</td>
<td>؟</td>
<td>جیران</td>
<td>در هشت روزگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۷</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="محمدقاسم میرزا (صفحه وجود ندارد)">محمدقاسم میرزا</a></td>
<td>۱۲۳۱/۱۲۶۹</td>
<td>۸ تیر ۱۲۳۷/۱۷ ذی‌القعده ۱۲۷۴</td>
<td><a href="/wiki/%D8%AC%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_(%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1_%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1)" title="جیران (همسر ناصرالدین شاه قاجار)">جیران</a></td>
<td>در ۱۲۷۳ هجری قمری با لقب «امیرنظام» فرمانده کل ارتش ایران شد. در ۱۳ مرداد ۱۲۳۶ (۱۳ ذی‌الحجه ۱۲۷۳) به ولیعهدی رسید. در پنج سالگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۸</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7&action=edit&redlink=1" class="new" title="سلطان حسین میرزا (صفحه وجود ندارد)">سلطان حسین میرزا</a></td>
<td>۱۲۳۱/۱۲۶۹</td>
<td>۱۲۴۷/۱۲۸۵</td>
<td>عفت‌السلطنه</td>
<td>در شانزده سالگی در حالی که حاکم خراسان بود در مشهد درگذشت. از خود پسری باقی گذاشت، <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D9%84%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D8%A4%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="مهدی‌قلی میرزا مؤیدالسلطان (صفحه وجود ندارد)">مهدی‌قلی میرزا مؤیدالسلطان</a> که توسط ظل‌السلطان سرپرستی می‌شد.</td>
</tr>
<tr>
<td>۹</td>
<td><a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین شاه">مظفرالدین شاه</a></td>
<td>۳ فروردین ۱۲۳۲/۱۲ جمادی‌الثانی ۱۲۶۹</td>
<td>۱۲ دی ۱۲۸۵/۱۸ ذی‌القعده ۱۳۲۴</td>
<td><a href="/wiki/%D8%B4%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="شکوه السلطنه">شکوه السلطنه</a></td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۱۰</td>
<td>پری سلطان خانم</td>
<td>؟</td>
<td>؟</td>
<td>ستاره خانم تبریزی</td>
<td>در یک سالگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۱۱</td>
<td>سلطان رکن‌الدین میرزا</td>
<td>؟</td>
<td>؟</td>
<td>جیران</td>
<td>در سه سالگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۱۲</td>
<td>زینت‌الدوله</td>
<td>؟</td>
<td>؟</td>
<td><a href="/wiki/%D8%B4%DA%A9%D9%88%D9%87_%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="شکوه السلطنه">شکوه السلطنه</a></td>
<td>در نه ماهگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۱۳</td>
<td>اخترالملوک</td>
<td>؟</td>
<td>؟</td>
<td>ستاره خانم تبریزی</td>
<td>در یک سالگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۱۴</td>
<td><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B5%D9%85%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect mw-disambig" title="عصمت‌الدوله">فاطمه خانم عصمت‌الدوله</a></td>
<td>۱۲۳۴</td>
<td>۱۲ شهریور ۱۲۸۴</td>
<td>تاج‌الدوله</td>
<td>در ۱۲۵۲ با <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9" title="دوست‌محمد معیرالممالک">دوست‌محمد معیرالممالک</a> ازدواج کرد. صاحب چهار فرزند شد. از جمله <a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="دوستعلی معیری">دوستعلی معیری</a> و عصمت‌الملوک معیری (همسر اول <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%81%DB%8C" class="mw-redirect" title="حسن مستوفی">حسن مستوفی</a>)</td>
</tr>
<tr>
<td>۱۵</td>
<td><a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="کامران میرزا">کامران میرزا</a></td>
<td>۳۱ تیر ۱۲۳۵/۱۹ ذی‌القعده ۱۲۷۲</td>
<td>اسفند ۱۳۰۷/رمضان ۱۳۴۷</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%86%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="منیرالسلطنه (صفحه وجود ندارد)">منیرالسلطنه</a></td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۱۶</td>
<td><a href="/wiki/%D8%B6%DB%8C%D8%A7%D8%A1%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="ضیاءالسلطنه">ضیاءالسلطنه</a></td>
<td>۱۲۳۵</td>
<td>۱۲۸۰</td>
<td>ندیم‌السلطنه</td>
<td>در ۱۲۵۳ با <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B2%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%A8%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="میرزا زین‌العابدین تهرانی">میرزا زین‌العابدین خاتون‌آبادی</a>، <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%85_%D8%AC%D9%85%D8%B9%D9%87" title="امام جمعه">امام جمعه</a> تهران ازدواج کرد. صاحب دو پسر و دو دختر بود، از جمله <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D9%88%D8%A7%D8%AF_%D8%B8%D9%87%DB%8C%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="جواد ظهیر (صفحه وجود ندارد)">جواد ظهیر</a> و <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D9%85%D8%B5%D8%AF%D9%82#.D8.A7.D8.B2.D8.AF.D9.88.D8.A7.D8.AC" title="محمد مصدق">زهرا امامی</a></td>
</tr>
<tr>
<td>۱۷</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="افتخارالدوله (صفحه وجود ندارد)">کسرائیل خانم افتخارالدوله</a></td>
<td>۱۲۳۶</td>
<td>۱۳۰۱</td>
<td>عفت‌السلطنه</td>
<td>در ۱۲۵۲ با <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1_%D9%82%D9%88%D8%A7%D9%86%D9%84%D9%88%D8%8C_%D8%B5%D8%A7%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="ابوالفتح قاجار قوانلو، صارم‌الدوله (صفحه وجود ندارد)">ابوالفتح قاجار قوانلو، صارم‌الدوله</a> ازدواج کرد</td>
</tr>
<tr>
<td>۱۸</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%81%D8%B3%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="افسرالدوله (صفحه وجود ندارد)">افسرالدوله</a></td>
<td>۱۲۳۷/۱۲۷۴</td>
<td>؟</td>
<td>گلین خانم</td>
<td>با <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D8%AD_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D8%A4%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="ابوالفتح میرزا مؤیدالدوله">ابوالفتح میرزا مؤیدالدوله</a> ازدواج کرد.</td>
</tr>
<tr>
<td>۱۹</td>
<td>سلطان محمود میرزا (دوم)</td>
<td>؟</td>
<td>؟</td>
<td>گلین خانم</td>
<td>در نه ماهگی درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۲۰</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="والیه (صفحه وجود ندارد)">والیه</a></td>
<td></td>
<td></td>
<td>والیزاده خانم</td>
<td>با <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B6%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%DA%A9_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="محمدحسین خان اعتضادالملک قاجار (صفحه وجود ندارد)">محمدحسین خان اعتضادالملک قاجار</a> ازدواج کرد. پس از درگذشت او با <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D9%84%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="مهدی‌قلی خان مجدالدوله قاجار (صفحه وجود ندارد)">مهدی‌قلی خان مجدالدوله قاجار</a> ازدواج کرد.</td>
</tr>
<tr>
<td>۲۱</td>
<td><a href="/wiki/%D9%81%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="فخرالدوله">توران آغا فخرالدوله</a></td>
<td><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B3%DB%B8" title="۱۲۳۸">۱۲۳۸</a></td>
<td><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B0" title="۱۲۷۰">۱۲۷۰</a></td>
<td>خازن‌الدوله</td>
<td>با <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D9%82%D9%84%DB%8C_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%AC%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="مهدی‌قلی خان مجدالدوله قاجار (صفحه وجود ندارد)">مهدی‌قلی خان مجدالدوله قاجار</a> ازدواج کرد. بدون فرزند درگذشت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۲۲</td>
<td><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%88%D8%BA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="فروغ‌الدوله">تومان آغا فروغ‌الدوله</a></td>
<td><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B4%DB%B1" title="۱۲۴۱">۱۲۴۱</a></td>
<td><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B9%DB%B5" title="۱۲۹۵">۱۲۹۵</a></td>
<td>خازن‌الدوله</td>
<td>با <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B8%D9%87%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="علی ظهیرالدوله">علی خان ظهیرالدوله قاجار</a> ازدواج کرد. صاحب شش فرزند شد، از جمله <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%B5%D9%81%D8%A7" title="محمدناصر صفا">محمدناصر صفا</a> (ظهیرالسلطان) و <a href="/wiki/%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%87_%D8%B5%D9%81%D8%A7" class="mw-redirect" title="ولیه صفا">ولیه صفا</a> (فروغ‌الملوک)</td>
</tr>
<tr>
<td>۲۳</td>
<td><a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%AA%D8%AE%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="افتخارالسلطنه">زهرا خانم افتخارالسلطنه</a></td>
<td><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B4%DB%B9" title="۱۲۴۹">۱۲۴۹</a></td>
<td><a href="/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B2%DB%B5" title="۱۳۲۵">۱۳۲۵</a></td>
<td>عایشه خانم یوشی</td>
<td>ابتدا با <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B8%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87_%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="ابراهیم خان انتظام‌الدوله نوری (صفحه وجود ندارد)">ابراهیم خان انتظام‌الدوله نوری</a> ازدواج کرد. پس از مدتی طلاق گرفت و با <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%86%D8%B8%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87_%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%AC%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="امیراصلان خان نظام‌الدوله خواجه‌نوری (صفحه وجود ندارد)">امیراصلان خان نظام‌الدوله خواجه‌نوری</a> ازدواج کرد. صاحب شش فرزند شد.</td>
</tr>
<tr>
<td>۲۴</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D9%81%D8%A7%D8%B7%D9%85%D9%87_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85_%D9%82%D8%AF%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="فاطمه خانم قدرت‌السلطنه (صفحه وجود ندارد)">فاطمه خانم قدرت‌السلطنه</a></td>
<td></td>
<td></td>
<td>قمرتاج خانم</td>
<td>با <a href="/w/index.php?title=%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D8%AC%D9%86%DB%8C%D8%AF_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="سلطان جنید میرزا معتمدالدوله (صفحه وجود ندارد)">سلطان جنید میرزا معتمدالدوله</a> نوه <a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7%D8%AF_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="فرهاد میرزا معتمدالدوله">فرهاد میرزا معتمدالدوله</a> ازدواج کرد. صاحب دو فرزند شد. پس از مدتی طلاق گرفت.</td>
</tr>
<tr>
<td>۲۵</td>
<td><a href="/wiki/%D9%81%D8%B1%D8%AD%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="فرح‌السلطنه">فرح‌السلطنه</a></td>
<td></td>
<td></td>
<td>مرجان خانم ترکمان</td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۲۷</td>
<td><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AE%D8%AA%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="اخترالدوله">اخترالدوله</a></td>
<td>۲ دی ۱۲۶۰</td>
<td></td>
<td>وجیه‌الدوله</td>
<td>در ۱۲۷۳ با <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%DB%8C%D8%AC%DA%A9_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="ملیجک دوم">غلامعلی عزیزالسلطان</a> ازدواج کرد. پس از ترور ناصرالدین شاه از عزیزالسلطان طلاق گرفت و به ازدواج <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="ارشدالدوله">ارشدالدوله</a> درآمد.</td>
</tr>
<tr>
<td>۲۸</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%B5%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="نصرت‌الدین میرزا سالارالسلطنه (صفحه وجود ندارد)">نصرت‌الدین میرزا سالارالسلطنه</a></td>
<td>۱۲ اردیبهشت ۱۲۶۱/۱۳ جمادی‌الثانی ۱۲۹۹</td>
<td></td>
<td>زینت‌السلطنه</td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۲۹</td>
<td><a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D8%AC%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="تاج‌السلطنه">زهرا خانم تاج‌السلطنه</a></td>
<td>۱۴ بهمن ۱۲۶۲</td>
<td>۴ بهمن ۱۳۱۴</td>
<td>توران‌السلطنه</td>
<td>در ۱۷ آذر ۱۲۷۲ با <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B4%D8%AC%D8%A7%D8%B9%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="امیرحسن خان شجاع‌السلطنه (صفحه وجود ندارد)">امیرحسن خان شجاع‌السلطنه</a> ازدواج کرد. پس از چندی طلاق گرفت و در ۱۶ اسفند ۱۲۸۶ (۱۳ صفر ۱۳۲۶) با قوللرآقاسی برادرزاده <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1_%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%AF%D8%B1" class="mw-redirect" title="امیر بهادر">حسین پاشاخان امیر بهادر</a> ازدواج کرد و مدتی بعد طلاق گرفت. از شجاع‌السلطنه صاحب چهار فرزند بود.</td>
</tr>
<tr>
<td>۳۰</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B1%DA%A9%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="محمدرضا میرزا رکن‌السلطنه (صفحه وجود ندارد)">محمدرضا میرزا رکن‌السلطنه</a></td>
<td>۲۵ بهمن ۱۲۶۳</td>
<td>۱۳۳۰</td>
<td>بدرالسلطنه</td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۳۱</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D8%B4%D8%B1%D9%81%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="شرف‌السلطنه (صفحه وجود ندارد)">شرف‌السلطنه</a></td>
<td></td>
<td></td>
<td>وقارالسلطنه</td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۳۲</td>
<td>ملک قاسم میرزا</td>
<td>۲۲ آبان ۱۲۶۵/۱۵ صفر ۱۳۰۴</td>
<td>۲۲ اسفند ۱۲۶۵/۱۷ جمادی‌الثانی ۱۳۰۴</td>
<td>عابده بیگم</td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۳۳</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%DB%8C%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="حسینعلی میرزا یمین‌السلطنه (صفحه وجود ندارد)">حسینعلی میرزا یمین‌السلطنه</a></td>
<td>۹ شهریور ۱۲۶۹</td>
<td>۱۳۳۱</td>
<td>مرجان خانم ترکمان</td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۳۴</td>
<td><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="عزالسلطنه">خدیجه خانم عزالسلطنه</a></td>
<td>۱۲۶۷ یا ۱۲۶۸/۱۳۰۶</td>
<td>۹ اردیبهشت ۱۳۶۳/۲۸ رجب ۱۴۰۴</td>
<td>محبوب‌السلطنه</td>
<td>با <a href="/w/index.php?title=%D8%BA%D9%84%D8%A7%D9%85%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D9%86%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="غلامحسین امیراصلانی (صفحه وجود ندارد)">غلامحسین امیراصلانی</a> (احتشام‌الملک) ازدواج کرد. صاحب شش فرزند شد.</td>
</tr>
<tr>
<td>۳۵</td>
<td><a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B9%D8%B6%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="احمدرضا میرزا عضدالسلطنه (صفحه وجود ندارد)">احمدرضا میرزا عضدالسلطنه</a></td>
<td>۱۰ تیر ۱۲۷۰</td>
<td>۱۳۱۸</td>
<td>توران‌السلطنه</td>
<td></td>
</tr>
<tr>
<td>۳۶</td>
<td><a href="/wiki/%D8%B9%D8%B2%DB%8C%D8%B2%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" title="عزیزالسلطنه">عزیزالسلطنه</a></td>
<td>۱۳۱۲/۱۲۷۴</td>
<td>۱۳۲۹/۱۲۸۹ یا ۱۲۹۰</td>
<td>محبوب‌السلطنه</td>
<td>ازدواج نکرد. در سن شانزده سالگی بدون فرزند درگذشت.</td>
</tr>
</table>
<h2><span class="mw-headline" id=".D9.86.DA.AF.D8.A7.D8.B1.D8.AE.D8.A7.D9.86.D9.87">نگارخانه</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=44" title="ویرایش بخش: نگارخانه">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<center>
<ul class="gallery mw-gallery-traditional">
<li class="gallerybox" style="width: 155px">
<div style="width: 155px">
<div class="thumb" style="width: 150px;">
<div style="margin:15px auto;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg/74px-N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg" width="74" height="120" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg/112px-N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg/149px-N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg 2x" data-file-width="1178" data-file-height="1896" /></a></div>
</div>
<div class="gallerytext">
<p>یک عکس رسمی از ناصرالدین شاه</p>
</div>
</div>
</li>
<li class="gallerybox" style="width: 155px">
<div style="width: 155px">
<div class="thumb" style="width: 150px;">
<div style="margin:15px auto;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nasseraldinshah3.png" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Nasseraldinshah3.png/89px-Nasseraldinshah3.png" width="89" height="120" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Nasseraldinshah3.png/133px-Nasseraldinshah3.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/d/db/Nasseraldinshah3.png/178px-Nasseraldinshah3.png 2x" data-file-width="394" data-file-height="532" /></a></div>
</div>
<div class="gallerytext">
<p>ناصرالدین‌شاه قاجار بر روی پله‌های <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AE%D8%AA_%D8%B7%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%B3_(%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C)" title="تخت طاووس (قاجاری)">تخت طاووس</a></p>
</div>
</div>
</li>
<li class="gallerybox" style="width: 155px">
<div style="width: 155px">
<div class="thumb" style="width: 150px;">
<div style="margin:15px auto;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_a_garden_of_the_Golestan_Palace.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/b/be/Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_a_garden_of_the_Golestan_Palace.jpg/88px-Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_a_garden_of_the_Golestan_Palace.jpg" width="88" height="120" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/b/be/Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_a_garden_of_the_Golestan_Palace.jpg/132px-Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_a_garden_of_the_Golestan_Palace.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/b/be/Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_a_garden_of_the_Golestan_Palace.jpg/175px-Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_a_garden_of_the_Golestan_Palace.jpg 2x" data-file-width="316" data-file-height="432" /></a></div>
</div>
<div class="gallerytext">
<p>ناصرالدین شاه در حیاط <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کاخ گلستان">کاخ گلستان</a></p>
</div>
</div>
</li>
<li class="gallerybox" style="width: 155px">
<div style="width: 155px">
<div class="thumb" style="width: 150px;">
<div style="margin:33.5px auto;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_the_Hall_of_Mirrors,_the_Golestan_Palace.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_the_Hall_of_Mirrors%2C_the_Golestan_Palace.jpg/120px-Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_the_Hall_of_Mirrors%2C_the_Golestan_Palace.jpg" width="120" height="83" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_the_Hall_of_Mirrors%2C_the_Golestan_Palace.jpg/180px-Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_the_Hall_of_Mirrors%2C_the_Golestan_Palace.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/7/7b/Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_the_Hall_of_Mirrors%2C_the_Golestan_Palace.jpg/240px-Nasser_Ad-Din_Shah_Qajar_in_the_Hall_of_Mirrors%2C_the_Golestan_Palace.jpg 2x" data-file-width="432" data-file-height="298" /></a></div>
</div>
<div class="gallerytext">
<p>ناصرالدین شاه در <a href="/wiki/%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1_%D8%A2%DB%8C%D9%86%D9%87" title="تالار آینه">تالار آینه</a> در <a href="/wiki/%DA%A9%D8%A7%D8%AE_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="کاخ گلستان">کاخ گلستان</a>، در کنار <a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%D9%87_%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86" title="کره جواهرنشان">کره جواهرنشان</a></p>
</div>
</div>
</li>
<li class="gallerybox" style="width: 155px">
<div style="width: 155px">
<div class="thumb" style="width: 150px;">
<div style="margin:15px auto;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naser_kiss_queen.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Naser_kiss_queen.jpg/79px-Naser_kiss_queen.jpg" width="79" height="120" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Naser_kiss_queen.jpg/119px-Naser_kiss_queen.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/b/b7/Naser_kiss_queen.jpg/159px-Naser_kiss_queen.jpg 2x" data-file-width="436" data-file-height="659" /></a></div>
</div>
<div class="gallerytext">
<p>ناصرالدین شاه در حال بوسیدن دست <a href="/wiki/%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%87_%D9%88%DB%8C%DA%A9%D8%AA%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="ملکه ویکتوریا">ملکه ویکتوریا</a>؛ تصویر روی جلد مجله <i>اخبار مصور لندن</i> در تاریخ <a href="/wiki/%DB%B2%DB%B2_%D8%AA%DB%8C%D8%B1" title="۲۲ تیر">۲۲ تیر</a> <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B2%DB%B8%DB%B3" title="۱۲۸۳">۱۲۸۳</a> هجری خورشیدی</p>
</div>
</div>
</li>
<li class="gallerybox" style="width: 155px">
<div style="width: 155px">
<div class="thumb" style="width: 150px;">
<div style="margin:29.5px auto;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:The_Shah_and_the_British_Royal_Family.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/The_Shah_and_the_British_Royal_Family.jpg/120px-The_Shah_and_the_British_Royal_Family.jpg" width="120" height="91" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/The_Shah_and_the_British_Royal_Family.jpg/180px-The_Shah_and_the_British_Royal_Family.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/02/The_Shah_and_the_British_Royal_Family.jpg/240px-The_Shah_and_the_British_Royal_Family.jpg 2x" data-file-width="2368" data-file-height="1788" /></a></div>
</div>
<div class="gallerytext">
<p>ناصرالدین شاه و همراهانش در کنسرت دولتی دربار <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="بریتانیا">بریتانیا</a>. ناصرالدین شاه میان همسر <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85" class="mw-redirect" title="ادوارد هفتم">ادوارد هفتم</a> پادشاه <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="بریتانیا">بریتانیا</a> و همسر الکساندر سوم تزار <a href="/wiki/%D8%B1%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%87" title="روسیه">روسیه</a> نشسته‌است.</p>
</div>
</div>
</li>
<li class="gallerybox" style="width: 155px">
<div style="width: 155px">
<div class="thumb" style="width: 150px;">
<div style="margin:29.5px auto;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Naseredinsha.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/c3/Naseredinsha.jpg/120px-Naseredinsha.jpg" width="120" height="91" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/c3/Naseredinsha.jpg/180px-Naseredinsha.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/fa/thumb/c/c3/Naseredinsha.jpg/240px-Naseredinsha.jpg 2x" data-file-width="499" data-file-height="380" /></a></div>
</div>
<div class="gallerytext">
<p>ناصرالدین شاه مهمان <a href="/wiki/%D8%A7%D8%AF%D9%88%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D9%87%D9%81%D8%AA%D9%85" class="mw-redirect" title="ادوارد هفتم">ادوارد هفتم</a> پادشاه <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%AA%D8%A7%D9%86%DB%8C%D8%A7" title="بریتانیا">بریتانیا</a></p>
</div>
</div>
</li>
<li class="gallerybox" style="width: 155px">
<div style="width: 155px">
<div class="thumb" style="width: 150px;">
<div style="margin:15px auto;"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:Nasser-ed-Din_Shah%27s_last_visit_to_Britain_-_3.jpg" class="image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Nasser-ed-Din_Shah%27s_last_visit_to_Britain_-_3.jpg/78px-Nasser-ed-Din_Shah%27s_last_visit_to_Britain_-_3.jpg" width="78" height="120" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Nasser-ed-Din_Shah%27s_last_visit_to_Britain_-_3.jpg/117px-Nasser-ed-Din_Shah%27s_last_visit_to_Britain_-_3.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/8/86/Nasser-ed-Din_Shah%27s_last_visit_to_Britain_-_3.jpg/157px-Nasser-ed-Din_Shah%27s_last_visit_to_Britain_-_3.jpg 2x" data-file-width="693" data-file-height="1061" /></a></div>
</div>
<div class="gallerytext">
<p>ناصرالدین شاه بعد از رفتن به بریتانیا</p>
</div>
</div>
</li>
</ul>
</center>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AF.D9.88.D8.AF.D9.85.D8.A7.D9.86">دودمان</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=45" title="ویرایش بخش: دودمان">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<table class="navbox collapsible collapsed uncollapsed" style="width:۱۰۰٪;">
<tr>
<th style="background:none;width:۱۰۰٪;">دودمان ناصرالدین‌شاه قاجار</th>
</tr>
<tr>
<td>
<table cellspacing="0" cellpadding="0" border="0" style="font-size: 90%; line-height: 110%;">
<tr align="center">
<td rowspan="62" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="62">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="62">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۱۶. <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%82%D9%84%DB%8C_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%B2" class="mw-redirect" title="حسینقلی جهانسوز">حسینقلی خان جهانسوز</a>=۲۸</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۸. <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="فتحعلی شاه">فتحعلی شاه</a>=۱۴</td>
<td rowspan="2" colspan="3">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۱۷. آغاباجی مهدعلیا=۲۹</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #ffc;">۴. <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="عباس میرزا">عباس میرزا</a></td>
<td rowspan="2" colspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="14" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۱۸. فتحعلی خان قاجار دوانلو=۲۰</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۹. آسیه خانم قاجار دوانلو</td>
<td rowspan="2" colspan="3">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="6" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #fb9;">۲. <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدشاه">محمدشاه</a></td>
<td rowspan="2" colspan="9">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="30" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۰. فتحعلی خان قاجار دوانلو=۱۸</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۰. امیر میرزا محمدخان قاجار دوانلو</td>
<td rowspan="2" colspan="3">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #ffc;">۵. آسیه خانم قاجار دوانلو</td>
<td rowspan="2" colspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="14" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #fcc;">۱. <b>ناصرالدین‌شاه</b></td>
<td rowspan="2" colspan="12">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="62" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="62">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="62">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۴. محمدخان قاجار قوانلو</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۲. <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D8%B6%D8%A7%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="امیرسلیمان خان اعتضادالدوله قاجار (صفحه وجود ندارد)">امیرسلیمان خان اعتضادالدوله قاجار</a></td>
<td rowspan="2" colspan="3">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #ffc;">۶. <a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D9%82%D8%A7%D8%B3%D9%85_%D8%B8%D9%87%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" title="محمدقاسم ظهیرالدوله">امیرمحمدقاسم‌خان امیرکبیر</a></td>
<td rowspan="2" colspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="14" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۶. <a href="/wiki/%D8%A8%D8%B3%D8%B7%D8%A7%D9%85_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="بسطام خان زند">بسطام خان زند</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۳. شاه بیگم خانم</td>
<td rowspan="2" colspan="3">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="6" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #fb9;">۳. <a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="مهدعلیا">مهدعلیا</a></td>
<td rowspan="2" colspan="9">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="30" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="30">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۸. <a href="/wiki/%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%D9%82%D9%84%DB%8C_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%88%D8%B2" class="mw-redirect" title="حسینقلی جهانسوز">حسینقلی خان جهانسوز</a>=۱۶</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۴. <a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="فتحعلی شاه">فتحعلی شاه</a>=۸</td>
<td rowspan="2" colspan="3">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۲۹. آغاباجی مهدعلیا=۱۷</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #ffc;">۷. <a href="/wiki/%D8%A8%DB%8C%DA%AF%D9%85_%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="بیگم جان">بیگم جان</a></td>
<td rowspan="2" colspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="14" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="14">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #9fe;">۳۰. <a href="/w/index.php?title=%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1_%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B3%D8%B7%D8%A7%D9%85%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="محمدجعفر خان بسطامی (صفحه وجود ندارد)">محمدجعفر خان بسطامی</a></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-top: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="2" style="border-right: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td style="border-right: 1px solid black; border-bottom: 1px solid black;">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="2" colspan="4" style="border:۱px solid black;padding:0 0.2em;padding-top: 0; padding-bottom: 0;;background-color: #bfc;">۱۵. <a href="/wiki/%D8%A8%D8%AF%D8%B1_%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85" title="بدر جهان خانم">بدر جهان خانم</a></td>
<td rowspan="2" colspan="3">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td>
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td rowspan="6" style="">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
<td rowspan="6">
<div style="width: 0.5em; height: 0.5em;"><span style="font: 1px/1px serif;"> </span></div>
</td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
<tr align="center">
<td></td>
</tr>
</table>
}}</td>
</tr>
</table>
<h2><span class="mw-headline" id=".D8.AC.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D8.B1.D9.87.D8.A7.DB.8C_.D9.88.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D9.87">جستارهای وابسته</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=46" title="ویرایش بخش: جستارهای وابسته">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<ul>
<li><a href="/wiki/%D8%B3%D9%81%D8%B1%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%BE%D8%A7" title="سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به اروپا">سفرهای ناصرالدین‌شاه قاجار به اروپا</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B3%D8%B1%D8%B3%D8%B1%D9%87_%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="سرسره ناصرالدین شاه">سرسره ناصرالدین شاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%88_%DB%B8%DB%B4_%D9%87%D9%85%D8%B3%D8%B1%D8%B4" title="ناصرالدین‌شاه و ۸۴ همسرش">ناصرالدین‌شاه و ۸۴ همسرش</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%B3%D9%84%D8%A7%D9%86_%D9%86%D8%A7%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1" title="امیر ارسلان نامدار">امیر ارسلان نامدار</a></li>
</ul>
<h2><span class="mw-headline" id=".D9.BE.D8.A7.D9.86.D9.88.DB.8C.D8.B3">پانویس</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=47" title="ویرایش بخش: پانویس">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<div class="reflist references-small references-column-count references-column-count-3" style="column-count: 3; -webkit-column-count: 3;">
<ol class="references">
<li id="cite_note-1"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-1">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation web" id="CITEREF2014"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.jomhouriat.ir/fa/content/17464/مادر-ناصرالدین-شاه--عکس">«مادر ناصرالدین شاه / عکس»</a>. <i>پایگاه خبری تحلیلی جمهوریت</i>. ۲۰۱۴-۰۸-۲۴<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۲۰۱۴-۰۸-۲۳</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1+%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%2F+%D8%B9%DA%A9%D8%B3&rft.atitle=%D9%BE%D8%A7%DB%8C%DA%AF%D8%A7%D9%87+%D8%AE%D8%A8%D8%B1%DB%8C+%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84%DB%8C+%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%AA&rft.date=%DB%B2%DB%B0%DB%B1%DB%B4-%DB%B0%DB%B8-%DB%B2%DB%B4&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.jomhouriat.ir%2Ffa%2Fcontent%2F17464%2F%D9%85%D8%A7%D8%AF%D8%B1-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86-%D8%B4%D8%A7%D9%87--%D8%B9%DA%A9%D8%B3&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-qajarpages.org-2"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-qajarpages.org_2-0">۲٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-qajarpages.org_2-1">۲٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation web" id="CITEREFM._Eskandari-Kadjar">M. Eskandari-Kadjar. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.qajarpages.org/mohammadshahchildren.html">«Children of Mohammad Shah Qajar»</a>. qajarpages<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۲۲ اسفند ۱۳۹۰</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=bookitem&rft.btitle=Children+of+Mohammad+Shah+Qajar&rft.atitle=&rft.aulast=M.+Eskandari-Kadjar&rft.au=M.+Eskandari-Kadjar&rft.pub=qajarpages&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.qajarpages.org%2Fmohammadshahchildren.html&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-3"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-3">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ص۶۳</span></li>
<li id="cite_note-4"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-4">↑</a></span> <span class="reference-text">عضدالدوله، صص ۹۴–۹۵؛ سپهر، ص۳۱۲.</span></li>
<li id="cite_note-5"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-5">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۶۶.</span></li>
<li id="cite_note-amanat1-6"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-amanat1_6-0">۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-amanat1_6-1">۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۷۵</span></li>
<li id="cite_note-sepehr1-7"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-sepehr1_7-0">۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-sepehr1_7-1">۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">سپهر، ص۱۴۶</span></li>
<li id="cite_note-8"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-8">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، صص۷۶–۷۷</span></li>
<li id="cite_note-9"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-9">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، ص۲۷۷</span></li>
<li id="cite_note-10"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-10">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۲۸۵–۲۸۴.</span></li>
<li id="cite_note-11"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-11">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۲۹۰.</span></li>
<li id="cite_note-12"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-12">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۲۹۴.</span></li>
<li id="cite_note-13"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-13">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۲۹۶.</span></li>
<li id="cite_note-14"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-14">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۰۴–۳۰۵.</span></li>
<li id="cite_note-15"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-15">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۷۱.</span></li>
<li id="cite_note-16"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-16">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۶۴.</span></li>
<li id="cite_note-17"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-17">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۶۴–۳۶۵.</span></li>
<li id="cite_note-18"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-18">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۶۷.</span></li>
<li id="cite_note-19"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-19">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۷۸–۳۷۹.</span></li>
<li id="cite_note-20"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-20">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۸۱–۳۸۴.</span></li>
<li id="cite_note-21"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-21">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۸۴–۳۸۸.</span></li>
<li id="cite_note-22"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-22">↑</a></span> <span class="reference-text">شمیم، علی اصغر. ۲۳۱.</span></li>
<li id="cite_note-23"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-23">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۷۳.</span></li>
<li id="cite_note-24"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-24">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۹۰.</span></li>
<li id="cite_note-25"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-25">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۳۹۲–۴۰۹.</span></li>
<li id="cite_note-amanat422-26"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-amanat422_26-0">۲۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-amanat422_26-1">۲۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۲۲.</span></li>
<li id="cite_note-27"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-27">↑</a></span> <span class="reference-text">معیری، دوستعلی. ۳۸.</span></li>
<li id="cite_note-.22.22amanat423-28"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-.22.22amanat423_28-0">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۲۳.</span></li>
<li id="cite_note-.22.22amanat423.22-29"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-.22.22amanat423.22_29-0">۲۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-.22.22amanat423.22_29-1">۲۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۲۳.</span></li>
<li id="cite_note-30"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-30">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۲۵.</span></li>
<li id="cite_note-qaemmaqami123-31"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-qaemmaqami123_31-0">۳۱٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-qaemmaqami123_31-1">۳۱٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.82.D8.A7.D8.A6.D9.85_.D9.85.D9.82.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.85.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D8.AF_.D9.88_.D8.A2.D8.A8.D8.A7.D9.86_1347"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1_%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="جهانگیر قائم مقامی">قائم مقامی، جهانگیر</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/15348/122/text">«پایان کار میرزا آقاخان نوری»</a>. <i>بررسی‌های تاریخی</i> (تهران)، ش. ۱۵ و ۱۶ (مرداد و آبان ۱۳۴۷): ۱۲۵<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۱۳ مهر ۱۳۹۱</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D8%A7%D8%B1+%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7+%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86+%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C&rft.jtitle=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C&rft.aulast=%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1&rft.au=%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1&rft.date=%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF+%D9%88+%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B7&rft.شماره=%DB%B1%DB%B5+%D9%88+%DB%B1%DB%B6&rft.pages=%DB%B1%DB%B2%DB%B5&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F15348%2F122%2Ftext&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-32"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-32">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۲۷.</span></li>
<li id="cite_note-33"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-33">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۳۳.</span></li>
<li id="cite_note-34"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-34">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.82.D8.A7.D8.A6.D9.85_.D9.85.D9.82.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.85.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D8.AF_.D9.88_.D8.A2.D8.A8.D8.A7.D9.86_1347"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1_%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="جهانگیر قائم مقامی">قائم مقامی، جهانگیر</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/15348/122/text">«پایان کار میرزا آقاخان نوری»</a>. <i>بررسی‌های تاریخی</i> (تهران)، ش. ۱۵ و ۱۶ (مرداد و آبان ۱۳۴۷): ۱۲۵<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۱۳ مهر ۱۳۹۱</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D8%A7%D8%B1+%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7+%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86+%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C&rft.jtitle=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C&rft.aulast=%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1&rft.au=%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1&rft.date=%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF+%D9%88+%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B7&rft.شماره=%DB%B1%DB%B5+%D9%88+%DB%B1%DB%B6&rft.pages=%DB%B1%DB%B2%DB%B5&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F15348%2F122%2Ftext&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-35"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-35">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۴۴.</span></li>
<li id="cite_note-36"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-36">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.82.D8.A7.D8.A6.D9.85_.D9.85.D9.82.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.85.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D8.AF_.D9.88_.D8.A2.D8.A8.D8.A7.D9.86_1347"><a href="/wiki/%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1_%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C" class="mw-redirect" title="جهانگیر قائم مقامی">قائم مقامی، جهانگیر</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/15348/122/text">«پایان کار میرزا آقاخان نوری»</a>. <i>بررسی‌های تاریخی</i> (تهران)، ش. ۱۵ و ۱۶ (مرداد و آبان ۱۳۴۷): ۱۳۰–۱۳۲<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۱۳ مهر ۱۳۹۱</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D8%A7%D9%86+%DA%A9%D8%A7%D8%B1+%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7+%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86+%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C&rft.jtitle=%D8%A8%D8%B1%D8%B1%D8%B3%DB%8C%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE%DB%8C&rft.aulast=%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1&rft.au=%D9%82%D8%A7%D8%A6%D9%85+%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%AC%D9%87%D8%A7%D9%86%DA%AF%DB%8C%D8%B1&rft.date=%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF+%D9%88+%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B7&rft.شماره=%DB%B1%DB%B5+%D9%88+%DB%B1%DB%B6&rft.pages=%DB%B1%DB%B3%DB%B0%E2%80%93%DB%B1%DB%B3%DB%B2&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F15348%2F122%2Ftext&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-37"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-37">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۶۳–۴۶۴.</span></li>
<li id="cite_note-38"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-38">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۶۳–۴۶۸.</span></li>
<li id="cite_note-39"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-39">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ص۴۸۰؛ امانت، عباس. ص۵۰۴</span></li>
<li id="cite_note-40"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-40">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۴۷۱.</span></li>
<li id="cite_note-41"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-41">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۵۲۴–۵۲۶.</span></li>
<li id="cite_note-42"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-42">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. صص۴۹۸–۵۰۴</span></li>
<li id="cite_note-43"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-43">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. صص۵۱۹–۵۲۱</span></li>
<li id="cite_note-Farahani79-44"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Farahani79_44-0">۴۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Farahani79_44-1">۴۴٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Farahani79_44-2">۴۴٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.81.D8.B1.D8.A7.D9.87.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D9.85.D9.86.D9.81.D8.B1.D8.AF.D9.BE.D8.A7.D8.A6.DB.8C.D8.B2_.D9.88_.D8.B2.D9.85.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1375">فراهانی منفرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/98680?sta=میرزا+حسین+سپهسالار&sto=&ste=">«اصلاحات میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی و دو رویه تمدن بورژوازی غرب»</a>. <i>گنجینه اسناد</i> (تهران)، ش. ۲۳ و ۲۴ (پائیز و زمستان ۱۳۷۵): ۷۹.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA+%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7+%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86+%D8%AE%D8%A7%D9%86+%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1+%D9%82%D8%B2%D9%88%DB%8C%D9%86%DB%8C+%D9%88+%D8%AF%D9%88+%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%87+%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86+%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%98%D9%88%D8%A7%D8%B2%DB%8C+%D8%BA%D8%B1%D8%A8&rft.jtitle=%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF&rft.aulast=%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%85%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%85%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D9%BE%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%B2+%D9%88+%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B5&rft.شماره=%DB%B2%DB%B3+%D9%88+%DB%B2%DB%B4&rft.pages=%DB%B7%DB%B9&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F98680%3Fsta%3D%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%2B%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%2B%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%26sto%3D%26ste%3D&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-45"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-45">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۲۷</span></li>
<li id="cite_note-Farahani79-84-46"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Farahani79-84_46-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.81.D8.B1.D8.A7.D9.87.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D9.85.D9.86.D9.81.D8.B1.D8.AF.D9.BE.D8.A7.D8.A6.DB.8C.D8.B2_.D9.88_.D8.B2.D9.85.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1375">فراهانی منفرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/98680?sta=میرزا+حسین+سپهسالار&sto=&ste=">«اصلاحات میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی و دو رویه تمدن بورژوازی غرب»</a>. <i>گنجینه اسناد</i> (تهران)، ش. ۲۳ و ۲۴ (پائیز و زمستان ۱۳۷۵): ۷۹–۸۴.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA+%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7+%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86+%D8%AE%D8%A7%D9%86+%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1+%D9%82%D8%B2%D9%88%DB%8C%D9%86%DB%8C+%D9%88+%D8%AF%D9%88+%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%87+%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86+%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%98%D9%88%D8%A7%D8%B2%DB%8C+%D8%BA%D8%B1%D8%A8&rft.jtitle=%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF&rft.aulast=%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%85%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%85%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D9%BE%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%B2+%D9%88+%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B5&rft.شماره=%DB%B2%DB%B3+%D9%88+%DB%B2%DB%B4&rft.pages=%DB%B7%DB%B9%E2%80%93%DB%B8%DB%B4&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F98680%3Fsta%3D%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%2B%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%2B%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%26sto%3D%26ste%3D&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-Farahani85-47"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Farahani85_47-0">۴۷٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Farahani85_47-1">۴۷٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.81.D8.B1.D8.A7.D9.87.D8.A7.D9.86.DB.8C_.D9.85.D9.86.D9.81.D8.B1.D8.AF.D9.BE.D8.A7.D8.A6.DB.8C.D8.B2_.D9.88_.D8.B2.D9.85.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1375">فراهانی منفرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/98680?sta=میرزا+حسین+سپهسالار&sto=&ste=">«اصلاحات میرزا حسین خان سپهسالار قزوینی و دو رویه تمدن بورژوازی غرب»</a>. <i>گنجینه اسناد</i> (تهران)، ش. ۲۳ و ۲۴ (پائیز و زمستان ۱۳۷۵): ۸۵.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%A7%D8%B5%D9%84%D8%A7%D8%AD%D8%A7%D8%AA+%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7+%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86+%D8%AE%D8%A7%D9%86+%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1+%D9%82%D8%B2%D9%88%DB%8C%D9%86%DB%8C+%D9%88+%D8%AF%D9%88+%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%87+%D8%AA%D9%85%D8%AF%D9%86+%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%98%D9%88%D8%A7%D8%B2%DB%8C+%D8%BA%D8%B1%D8%A8&rft.jtitle=%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF&rft.aulast=%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%85%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D9%85%D9%86%D9%81%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D9%BE%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%B2+%D9%88+%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B5&rft.شماره=%DB%B2%DB%B3+%D9%88+%DB%B2%DB%B4&rft.pages=%DB%B8%DB%B5&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F98680%3Fsta%3D%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%2B%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%2B%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1%26sto%3D%26ste%3D&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-48"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-48">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله. ۳۶.</span></li>
<li id="cite_note-amanat568-49"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-amanat568_49-0">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۵۶۸.</span></li>
<li id="cite_note-50"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-50">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله. ۳۸–۴۰.</span></li>
<li id="cite_note-51"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-51">↑</a></span> <span class="reference-text">شمیم، علی‌اصغر. ۱۹۱–۱۹۲.</span></li>
<li id="cite_note-52"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-52">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس. ۵۵۳–۵۵۴.</span></li>
<li id="cite_note-53"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله. ۴۰.</span></li>
<li id="cite_note-54"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://dafinehbaz.com/post/60">دفینه باز</a></span></li>
<li id="cite_note-55"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-55">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/140376?sta=قرارداد+رویتر">قرارداد رویتر</a></span></li>
<li id="cite_note-56"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-56">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۵۶۸</span></li>
<li id="cite_note-57"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-57">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۴۱</span></li>
<li id="cite_note-58"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-58">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/98680?sta=میرزا+حسین+خان+سپهسالار">اصلاحات میرزا حسین خان سپهسالار و دو رویه تمدن بورژوازی غرب</a></span></li>
<li id="cite_note-59"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-59">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۵۳–۵۴</span></li>
<li id="cite_note-60"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-60">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۵۵–۵۶</span></li>
<li id="cite_note-61"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-61">↑</a></span> <span class="reference-text">1-دادرسی و نظام قضایی در ایران، سید حسن امین، ناشر:دفتر پژوهش‌های فرهنگی، 1381.</span></li>
<li id="cite_note-62"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-62">↑</a></span> <span class="reference-text">4-دادگستری در ایران، محیط طباطبائی.</span></li>
<li id="cite_note-63"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-63">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.asriran.com/fa/news/273966/تاریخچه-موزه-در-ایران-دستور-ناصرالدین-شاه-برای-ساخت-نخستین-موزه-ایران">http://www.asriran.com/fa/news/273966/تاریخچه-موزه-در-ایران-دستور-ناصرالدین-شاه-برای-ساخت-نخستین-موزه-ایران</a></span></li>
<li id="cite_note-Parto-64"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Parto_64-0">۶۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Parto_64-1">۶۴٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Parto_64-2">۶۴٫۲</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Parto_64-3">۶۴٫۳</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.BE.D8.B1.D8.AA.D9.88.D9.85.D8.B1.D8.AF.D8.A7.D8.AF_.D9.88_.D8.B4.D9.87.D8.B1.DB.8C.D9.88.D8.B1_1376">پرتو، افشین. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/5226/64/image">«نگاهی به رویدادهای نیمه دوم سده نوزدهم و جدایی آسیای میانه از ایران»</a>. <i>اطلاعات سیاسی و اقتصادی</i> (تهران)، ش. ۱۱۹ و ۱۲۰ (مرداد و شهریور ۱۳۷۶): ۶۳.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C+%D8%A8%D9%87+%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D9%86%DB%8C%D9%85%D9%87+%D8%AF%D9%88%D9%85+%D8%B3%D8%AF%D9%87+%D9%86%D9%88%D8%B2%D8%AF%D9%87%D9%85+%D9%88+%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C+%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7%DB%8C+%D9%85%DB%8C%D8%A7%D9%86%D9%87+%D8%A7%D8%B2+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.jtitle=%D8%A7%D8%B7%D9%84%D8%A7%D8%B9%D8%A7%D8%AA+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D9%88+%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C&rft.aulast=%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88&rft.aufirst=%D8%A7%D9%81%D8%B4%DB%8C%D9%86&rft.au=%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D9%88%D8%8C+%26%2332%3B%D8%A7%D9%81%D8%B4%DB%8C%D9%86&rft.date=%D9%85%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF+%D9%88+%D8%B4%D9%87%D8%B1%DB%8C%D9%88%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B6&rft.شماره=%DB%B1%DB%B1%DB%B9+%D9%88+%DB%B1%DB%B2%DB%B0&rft.pages=%DB%B6%DB%B3&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F5226%2F64%2Fimage&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span> <span class="error mw-ext-cite-error" lang="fa" dir="rtl">خطای یادکرد: برچسب <code><ref></code> نامعتبر؛ نام «Parto» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده‌است</span> <span class="error mw-ext-cite-error" lang="fa" dir="rtl">خطای یادکرد: برچسب <code><ref></code> نامعتبر؛ نام «Parto» چندین بار با محتوای متفاوت تعریف شده‌است</span></span></li>
<li id="cite_note-65"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-65">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۶۵–۶۶</span></li>
<li id="cite_note-.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.AF.D9.88.D9.84.D9.87.D8.8C_.D8.B5.DB.B6.DB.B6-66"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.AF.D9.88.D9.84.D9.87.D8.8C_.D8.B5.DB.B6.DB.B6_66-0">۶۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-.D8.A7.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.AF.D9.88.D9.84.D9.87.D8.8C_.D8.B5.DB.B6.DB.B6_66-1">۶۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۶۶</span></li>
<li id="cite_note-67"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-67">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۶۸</span></li>
<li id="cite_note-68"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-68">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ۵۳۲</span></li>
<li id="cite_note-69"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-69">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۷۵–۷۶</span></li>
<li id="cite_note-70"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-70">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ۵۷۱</span></li>
<li id="cite_note-71"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-71">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله</span></li>
<li id="cite_note-72"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-72">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۵۷۲</span></li>
<li id="cite_note-saadatnouri1-73"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-saadatnouri1_73-0">۷۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-saadatnouri1_73-1">۷۳٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-saadatnouri1_73-2">۷۳٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/171068?sta=ببری+خان">زبیده خانم آمینه اقدس</a></span></li>
<li id="cite_note-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B6.DB.B9-74"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B6.DB.B9_74-0">۷۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B6.DB.B9_74-1">۷۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۵۶۹</span></li>
<li id="cite_note-75"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-75">↑</a></span> <span class="reference-text">معیری، دوستعلی، تاج‌السلطنه، امین‌الدوله</span></li>
<li id="cite_note-76"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-76">↑</a></span> <span class="reference-text">تاج‌السلطنه</span></li>
<li id="cite_note-77"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-77">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۵۷۱–۵۷۲</span></li>
<li id="cite_note-78"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-78">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص</span></li>
<li id="cite_note-79"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-79">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۹۶ و ۱۰۹ و امانت، عباس، ۵۶۹</span></li>
<li id="cite_note-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B7.DB.B1-80"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B7.DB.B1_80-0">۸۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B3.D8.8C_.D8.B5.DB.B5.DB.B7.DB.B1_80-1">۸۰٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۵۷۱</span></li>
<li id="cite_note-81"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-81">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۱۱۲</span></li>
<li id="cite_note-82"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-82">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۵۷۲–۵۷۳</span></li>
<li id="cite_note-iichs.org-83"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-iichs.org_83-0">۸۳٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-iichs.org_83-1">۸۳٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.iichs.org/index.asp?id=1251&doc_cat=9">[۱]</a></span></li>
<li id="cite_note-84"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-84">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۱۷۴</span></li>
<li id="cite_note-53navai-85"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-53navai_85-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.86.D9.88.D8.A7.DB.8C.DB.8C.D9.BE.D8.A7.D8.A6.DB.8C.D8.B2_.D9.88_.D8.B2.D9.85.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1374"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="عبدالحسین نوایی">نوایی، عبدالحسین</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/5503/51/text">«روزگار است آنکه گه عزت دهد گه خوار دارد»</a>. <i>گنجینه اسناد</i> (تهران)، ش. ۱۹ و ۲۰ (پائیز و زمستان ۱۳۷۴): ۵۳<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۱۳ مهر ۱۳۹۱</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%B1%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1+%D8%A7%D8%B3%D8%AA+%D8%A2%D9%86%DA%A9%D9%87+%DA%AF%D9%87+%D8%B9%D8%B2%D8%AA+%D8%AF%D9%87%D8%AF+%DA%AF%D9%87+%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF&rft.jtitle=%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF&rft.aulast=%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86&rft.au=%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86&rft.date=%D9%BE%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%B2+%D9%88+%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B4&rft.شماره=%DB%B1%DB%B9+%D9%88+%DB%B2%DB%B0&rft.pages=%DB%B5%DB%B3&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F5503%2F51%2Ftext&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-86"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-86">↑</a></span> <span class="reference-text">امین‌الدوله، ص۱۷۵–۱۷۸</span></li>
<li id="cite_note-54navai-87"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-54navai_87-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D9.86.D9.88.D8.A7.DB.8C.DB.8C.D9.BE.D8.A7.D8.A6.DB.8C.D8.B2_.D9.88_.D8.B2.D9.85.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1374"><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="عبدالحسین نوایی">نوایی، عبدالحسین</a>. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/5503/51/text">«روزگار است آنکه گه عزت دهد گه خوار دارد»</a>. <i>گنجینه اسناد</i> (تهران)، ش. ۱۹ و ۲۰ (پائیز و زمستان ۱۳۷۴): ۵۴<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۱۳ مهر ۱۳۹۱</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D8%B1%D9%88%D8%B2%DA%AF%D8%A7%D8%B1+%D8%A7%D8%B3%D8%AA+%D8%A2%D9%86%DA%A9%D9%87+%DA%AF%D9%87+%D8%B9%D8%B2%D8%AA+%D8%AF%D9%87%D8%AF+%DA%AF%D9%87+%D8%AE%D9%88%D8%A7%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF&rft.jtitle=%DA%AF%D9%86%D8%AC%DB%8C%D9%86%D9%87+%D8%A7%D8%B3%D9%86%D8%A7%D8%AF&rft.aulast=%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86&rft.au=%D9%86%D9%88%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86&rft.date=%D9%BE%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%B2+%D9%88+%D8%B2%D9%85%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B4&rft.شماره=%DB%B1%DB%B9+%D9%88+%DB%B2%DB%B0&rft.pages=%DB%B5%DB%B4&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F5503%2F51%2Ftext&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-88"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-88">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.radiozamaneh.com/190303">شکایت میراث فرهنگی از شهرداری تهران برای گودبرداری در یک باغ تاریخی</a>، رادیو زمانه</span></li>
<li id="cite_note-89"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-89">↑</a></span> <span class="reference-text">مرتضی راوندی، تاریخ اجتماعی ایران، صفحهٔ ۵۵۲</span></li>
<li id="cite_note-arianpoor1-90"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-arianpoor1_90-0">۹۰٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-arianpoor1_90-1">۹۰٫۱</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-arianpoor1_90-2">۹۰٫۲</a></sup></span> <span class="reference-text">آرین پور، یحیی. صص. ۲۴۱–۲۴۲</span></li>
<li id="cite_note-91"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-91">↑</a></span> <span class="reference-text">Ekhtiar, 1994, pp 260-262</span></li>
<li id="cite_note-92"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-92">↑</a></span> <span class="reference-text">آرین پور، یحیی. صص. ۲۵۲–۲۵۸</span></li>
<li id="cite_note-93"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-93">↑</a></span> <span class="reference-text">آرین پور، یحیی. ص. ۲۵۸</span></li>
<li id="cite_note-94"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-94">↑</a></span> <span class="reference-text">هدایت، مهدی قلی. ص. ۵۳</span></li>
<li id="cite_note-95"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-95">↑</a></span> <span class="reference-text">حسن رشدیه</span></li>
<li id="cite_note-96"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-96">↑</a></span> <span class="reference-text">طهماسب‌پور، محمدرضا، ص۲۱؛ امانت، عباس، ۱۲۹–۱۳۰</span></li>
<li id="cite_note-97"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-97">↑</a></span> <span class="reference-text">طهماسب‌پور، محمدرضا، صص۴۱–۴۲</span></li>
<li id="cite_note-98"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-98">↑</a></span> <span class="reference-text">طهماسب‌پور، محمدرضا، صص۴۳–۴۸</span></li>
<li id="cite_note-99"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-99">↑</a></span> <span class="reference-text">طهماسب‌پور، محمدرضا، ص۴۴</span></li>
<li id="cite_note-100"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-100">↑</a></span> <span class="reference-text">طهماسب‌پور، محمدرضا، ص۵۸</span></li>
<li id="cite_note-101"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-101">↑</a></span> <span class="reference-text">طهماسب‌پور، محمدرضا، ص۵۶</span></li>
<li id="cite_note-102"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-102">↑</a></span> <span class="reference-text">طهماسب‌پور، محمدرضا، صص۳۴–۳۸</span></li>
<li id="cite_note-103"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-103">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://readbook.ir/2405/">http://readbook.ir/2405/</a></span></li>
<li id="cite_note-mansuri1-104"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-mansuri1_104-0">۱۰۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-mansuri1_104-1">۱۰۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">منصوری، کوروش، ص‌ج؛ سیدان، مریم. <i>نخستین نشانه‌های رمان نویسی در ایران</i>. آیینه میراث، سال نهم، شماره ۱، بهار و تابستان ۱۳۹۰.</span></li>
<li id="cite_note-105"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-105">↑</a></span> <span class="reference-text">منصوری، کوروش، ص‌ت</span></li>
<li id="cite_note-Khosh-golstan76-106"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Khosh-golstan76_106-0">۱۰۶٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Khosh-golstan76_106-1">۱۰۶٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.B5.D8.AD.D8.B1.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.AA.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1386">صحراگرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ensani.ir/storage/Files/20100905105614-ناصرالدین%20شاه%20و%20خوشنویسی.pdf">«ناصرالدین شاه و خوشنویسی»</a>. <i>گلستان هنر</i> (تهران)، ش. ۸ (تابستان ۱۳۸۶): ۷۶.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%88+%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C&rft.jtitle=%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.aulast=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6&rft.شماره=%DB%B8&rft.pages=%DB%B7%DB%B6&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20100905105614-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%2520%D8%B4%D8%A7%D9%87%2520%D9%88%2520%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C.pdf&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-Khosh-golstan75-107"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Khosh-golstan75_107-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.B5.D8.AD.D8.B1.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.AA.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1386">صحراگرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ensani.ir/storage/Files/20100905105614-ناصرالدین%20شاه%20و%20خوشنویسی.pdf">«ناصرالدین شاه و خوشنویسی»</a>. <i>گلستان هنر</i> (تهران)، ش. ۸ (تابستان ۱۳۸۶): ۷۵.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%88+%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C&rft.jtitle=%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.aulast=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6&rft.شماره=%DB%B8&rft.pages=%DB%B7%DB%B5&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20100905105614-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%2520%D8%B4%D8%A7%D9%87%2520%D9%88%2520%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C.pdf&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-Khosh-golstan-108"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Khosh-golstan_108-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.B5.D8.AD.D8.B1.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.AA.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1386">صحراگرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ensani.ir/storage/Files/20100905105614-ناصرالدین%20شاه%20و%20خوشنویسی.pdf">«ناصرالدین شاه و خوشنویسی»</a>. <i>گلستان هنر</i> (تهران)، ش. ۸ (تابستان ۱۳۸۶): ۷۶ و ۸۵.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%88+%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C&rft.jtitle=%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.aulast=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6&rft.شماره=%DB%B8&rft.pages=%DB%B7%DB%B6+%D9%88+%DB%B8%DB%B5&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20100905105614-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%2520%D8%B4%D8%A7%D9%87%2520%D9%88%2520%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C.pdf&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-Khosh-golstan81-83-109"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Khosh-golstan81-83_109-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.B5.D8.AD.D8.B1.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.AA.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1386">صحراگرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ensani.ir/storage/Files/20100905105614-ناصرالدین%20شاه%20و%20خوشنویسی.pdf">«ناصرالدین شاه و خوشنویسی»</a>. <i>گلستان هنر</i> (تهران)، ش. ۸ (تابستان ۱۳۸۶): ۸۱–۸۳.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%88+%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C&rft.jtitle=%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.aulast=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6&rft.شماره=%DB%B8&rft.pages=%DB%B8%DB%B1%E2%80%93%DB%B8%DB%B3&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20100905105614-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%2520%D8%B4%D8%A7%D9%87%2520%D9%88%2520%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C.pdf&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-Khosh-golstan77-110"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Khosh-golstan77_110-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.B5.D8.AD.D8.B1.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.AA.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1386">صحراگرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ensani.ir/storage/Files/20100905105614-ناصرالدین%20شاه%20و%20خوشنویسی.pdf">«ناصرالدین شاه و خوشنویسی»</a>. <i>گلستان هنر</i> (تهران)، ش. ۸ (تابستان ۱۳۸۶): ۷۷.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%88+%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C&rft.jtitle=%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.aulast=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6&rft.شماره=%DB%B8&rft.pages=%DB%B7%DB%B7&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20100905105614-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%2520%D8%B4%D8%A7%D9%87%2520%D9%88%2520%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C.pdf&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-Khosh-golstan78-111"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-Khosh-golstan78_111-0">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.B5.D8.AD.D8.B1.D8.A7.DA.AF.D8.B1.D8.AF.D8.AA.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1386">صحراگرد، مهدی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ensani.ir/storage/Files/20100905105614-ناصرالدین%20شاه%20و%20خوشنویسی.pdf">«ناصرالدین شاه و خوشنویسی»</a>. <i>گلستان هنر</i> (تهران)، ش. ۸ (تابستان ۱۳۸۶): ۷۸.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%88+%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C&rft.jtitle=%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.aulast=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF&rft.aufirst=%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.au=%D8%B5%D8%AD%D8%B1%D8%A7%DA%AF%D8%B1%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C&rft.date=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6&rft.شماره=%DB%B8&rft.pages=%DB%B7%DB%B8&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20100905105614-%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%2520%D8%B4%D8%A7%D9%87%2520%D9%88%2520%D8%AE%D9%88%D8%B4%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3%DB%8C.pdf&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-112"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-112">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.AE.D8.B6.D8.B1.D8.A7.D8.A6.DB.8C.D8.AA.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1386">خضرائی، بابک. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ensani.ir/storage/Files/20100905105450-چند%20نکته%20درباره%20ی%20وضع%20موسیقی%20ایران%20در%20دوره%20ی%20ناصرالدین%20شاه.pdf">«چند نکته دربارهٔ وضع موسیقی ایران در دوره ناصرالدین شاه»</a>. <i>گلستان هنر</i> (تهران)، ش. ۸ (تابستان ۱۳۸۶): ۷۰<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۳ مهر ۱۳۹۰</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%DA%86%D9%86%D8%AF+%D9%86%DA%A9%D8%AA%D9%87+%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94+%D9%88%D8%B6%D8%B9+%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87+%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87&rft.jtitle=%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.aulast=%D8%AE%D8%B6%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9&rft.au=%D8%AE%D8%B6%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9&rft.date=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6&rft.شماره=%DB%B8&rft.pages=%DB%B7%DB%B0&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20100905105450-%DA%86%D9%86%D8%AF%2520%D9%86%DA%A9%D8%AA%D9%87%2520%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%2520%DB%8C%2520%D9%88%D8%B6%D8%B9%2520%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C%2520%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%2520%D8%AF%D8%B1%2520%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87%2520%DB%8C%2520%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%2520%D8%B4%D8%A7%D9%87.pdf&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-113"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-113">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book" id="CITEREF.D9.85.D8.B9.DB.8C.D8.B1.DB.8C1361"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="دوستعلی معیری">معیری، دوستعلی</a>. <i>رجال عصر ناصری</i>. تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۱. ۲۸۶.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D9%84+%D8%B9%D8%B5%D8%B1+%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%DB%8C&rft.aulast=%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C&rft.aufirst=%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.au=%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B6%DB%B1&rft.pages=%DB%B2%DB%B8%DB%B6&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-Khazrai1-114"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-Khazrai1_114-0">۱۱۴٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-Khazrai1_114-1">۱۱۴٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.AE.D8.B6.D8.B1.D8.A7.D8.A6.DB.8C.D8.AA.D8.A7.D8.A8.D8.B3.D8.AA.D8.A7.D9.86_1386">خضرائی، بابک. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.ensani.ir/storage/Files/20100905105450-چند%20نکته%20درباره%20ی%20وضع%20موسیقی%20ایران%20در%20دوره%20ی%20ناصرالدین%20شاه.pdf">«چند نکته دربارهٔ وضع موسیقی ایران در دوره ناصرالدین شاه»</a>. <i>گلستان هنر</i> (تهران)، ش. ۸ (تابستان ۱۳۸۶): ۷۰<span class="reference-accessdate">. بازبینی‌شده در ۳ مهر ۱۳۹۰</span>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%DA%86%D9%86%D8%AF+%D9%86%DA%A9%D8%AA%D9%87+%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%D9%94+%D9%88%D8%B6%D8%B9+%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87+%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87&rft.jtitle=%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%D9%87%D9%86%D8%B1&rft.aulast=%D8%AE%D8%B6%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9&rft.au=%D8%AE%D8%B6%D8%B1%D8%A7%D8%A6%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%A8%D8%A7%D8%A8%DA%A9&rft.date=%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B6&rft.شماره=%DB%B8&rft.pages=%DB%B7%DB%B0&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.ensani.ir%2Fstorage%2FFiles%2F20100905105450-%DA%86%D9%86%D8%AF%2520%D9%86%DA%A9%D8%AA%D9%87%2520%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87%2520%DB%8C%2520%D9%88%D8%B6%D8%B9%2520%D9%85%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%82%DB%8C%2520%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%2520%D8%AF%D8%B1%2520%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87%2520%DB%8C%2520%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%2520%D8%B4%D8%A7%D9%87.pdf&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-beyza1-115"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-beyza1_115-0">۱۱۵٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-beyza1_115-1">۱۱۵٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text"><span class="citation book" id="CITEREF.D8.A8.DB.8C.D8.B6.D8.A7.DB.8C.DB.8C1387"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="بهرام بیضایی">بیضایی، بهرام</a>. <i>نمایش در ایران</i>. تهران: روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۸۷. ۱۲۱. <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%A8%DA%A9" title="شابک">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964%E2%80%936751%E2%80%9309%E2%80%931" title="ویژه:منابع کتاب/964–6751–09–1">۹۶۴–۶۷۵۱–۰۹–۱</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.aulast=%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85&rft.au=%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B7&rft.pages=%DB%B1%DB%B2%DB%B1&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA+%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86&rft.isbn=%DB%B9%DB%B6%DB%B4%E2%80%93%DB%B6%DB%B7%DB%B5%DB%B1%E2%80%93%DB%B0%DB%B9%E2%80%93%DB%B1&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-116"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-116">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book" id="CITEREF.D8.A8.DB.8C.D8.B6.D8.A7.DB.8C.DB.8C1387"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="بهرام بیضایی">بیضایی، بهرام</a>. <i>نمایش در ایران</i>. تهران: روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۸۷. ۱۲۲–۱۲۴. <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%A8%DA%A9" title="شابک">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964%E2%80%936751%E2%80%9309%E2%80%931" title="ویژه:منابع کتاب/964–6751–09–1">۹۶۴–۶۷۵۱–۰۹–۱</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.aulast=%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85&rft.au=%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B7&rft.pages=%DB%B1%DB%B2%DB%B2%E2%80%93%DB%B1%DB%B2%DB%B4&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA+%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86&rft.isbn=%DB%B9%DB%B6%DB%B4%E2%80%93%DB%B6%DB%B7%DB%B5%DB%B1%E2%80%93%DB%B0%DB%B9%E2%80%93%DB%B1&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-117"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-117">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation book" id="CITEREF.D8.A8.DB.8C.D8.B6.D8.A7.DB.8C.DB.8C1387"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85_%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C" title="بهرام بیضایی">بیضایی، بهرام</a>. <i>نمایش در ایران</i>. تهران: روشنگران و مطالعات زنان، ۱۳۸۷. ۱۵۳. <a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D8%A8%DA%A9" title="شابک">شابک</a> <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/964%E2%80%936751%E2%80%9309%E2%80%931" title="ویژه:منابع کتاب/964–6751–09–1">۹۶۴–۶۷۵۱–۰۹–۱</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%86%D9%85%D8%A7%DB%8C%D8%B4+%D8%AF%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.aulast=%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C&rft.aufirst=%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85&rft.au=%D8%A8%DB%8C%D8%B6%D8%A7%DB%8C%DB%8C%D8%8C+%26%2332%3B%D8%A8%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%85&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B7&rft.pages=%DB%B1%DB%B5%DB%B3&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B1%D9%88%D8%B4%D9%86%DA%AF%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D9%88+%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA+%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%86&rft.isbn=%DB%B9%DB%B6%DB%B4%E2%80%93%DB%B6%DB%B7%DB%B5%DB%B1%E2%80%93%DB%B0%DB%B9%E2%80%93%DB%B1&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-118"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-118">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.A2.D9.84_.D8.AF.D8.A7.D9.88.D9.88.D8.AF.D8.A8.D9.87.D8.A7.D8.B1_1380">آل داوود، سید علی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/2744/34/text">«ناصرالدین شاه خاطره‌نویس»</a>. <i>نشر دانش</i> (تهران)، ش. ۱ (بهار ۱۳۸۰): ۳۵.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3&rft.jtitle=%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4&rft.aulast=%D8%A2%D9%84+%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF&rft.aufirst=%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.au=%D8%A2%D9%84+%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.date=%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B0&rft.شماره=%DB%B1&rft.pages=%DB%B3%DB%B5&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F2744%2F34%2Ftext&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-119"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-119">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.A2.D9.84_.D8.AF.D8.A7.D9.88.D9.88.D8.AF.D8.A8.D9.87.D8.A7.D8.B1_1380">آل داوود، سید علی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/2744/34/text">«ناصرالدین شاه خاطره‌نویس»</a>. <i>نشر دانش</i> (تهران)، ش. ۱ (بهار ۱۳۸۰): ۳۵–۳۸.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3&rft.jtitle=%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4&rft.aulast=%D8%A2%D9%84+%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF&rft.aufirst=%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.au=%D8%A2%D9%84+%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.date=%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B0&rft.شماره=%DB%B1&rft.pages=%DB%B3%DB%B5%E2%80%93%DB%B3%DB%B8&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F2744%2F34%2Ftext&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-120"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-120">↑</a></span> <span class="reference-text"><span class="citation Journal" id="CITEREF.D8.A2.D9.84_.D8.AF.D8.A7.D9.88.D9.88.D8.AF.D8.A8.D9.87.D8.A7.D8.B1_1380">آل داوود، سید علی. <a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.noormags.com/view/fa/articlepage/2744/34/text">«ناصرالدین شاه خاطره‌نویس»</a>. <i>نشر دانش</i> (تهران)، ش. ۱ (بهار ۱۳۸۰): ۳۹–۴۰.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Ajournal&rft.genre=article&rft.atitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D9%87%E2%80%8C%D9%86%D9%88%DB%8C%D8%B3&rft.jtitle=%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4&rft.aulast=%D8%A2%D9%84+%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF&rft.aufirst=%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.au=%D8%A2%D9%84+%D8%AF%D8%A7%D9%88%D9%88%D8%AF%D8%8C+%26%2332%3B%D8%B3%DB%8C%D8%AF+%D8%B9%D9%84%DB%8C&rft.date=%D8%A8%D9%87%D8%A7%D8%B1+%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B0&rft.شماره=%DB%B1&rft.pages=%DB%B3%DB%B9%E2%80%93%DB%B4%DB%B0&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft_id=http%3A%2F%2Fwww.noormags.com%2Fview%2Ffa%2Farticlepage%2F2744%2F34%2Ftext&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></span></li>
<li id="cite_note-121"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-121">↑</a></span> <span class="reference-text">ادوارد یاکوب، ص 201</span></li>
<li id="cite_note-122"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-122">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.ir-psri.com/Show.php?Page=ViewPhoto&PhotoID=744&SP=Farsi">http://www.ir-psri.com/Show.php?Page=ViewPhoto&PhotoID=744&SP=Farsi</a></span></li>
<li id="cite_note-123"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-123">↑</a></span> <span class="reference-text">مرکز اسناد انقلاب اسلامی <a rel="nofollow" class="external free" href="http://www.irdc.ir/fa/calendar/571/default.aspx">http://www.irdc.ir/fa/calendar/571/default.aspx</a></span></li>
<li id="cite_note-124"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-124">↑</a></span> <span class="reference-text">تاریخچه باغ وحش و نگهداری حیوانات وحشی در ایران/ مجمع الوحوش ناصری یا باغ وحش تهران</span></li>
<li id="cite_note-125"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-125">↑</a></span> <span class="reference-text">معیری، دوستعلی. ص۴۱–۴۳</span></li>
<li id="cite_note-126"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-126">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external autonumber" href="http://www.golestanpalace.ir/Fr_Site/collections/salam.htm">[۲]</a></span></li>
<li id="cite_note-127"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-127">↑</a></span> <span class="reference-text">معیری، دوستعلی. ص۴۵</span></li>
<li id="cite_note-128"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-128">↑</a></span> <span class="reference-text">امانت، عباس، ص۵۶۶</span></li>
<li id="cite_note-moayeri-129"><span class="mw-cite-backlink">↑ <sup><a href="#cite_ref-moayeri_129-0">۱۲۹٫۰</a></sup> <sup><a href="#cite_ref-moayeri_129-1">۱۲۹٫۱</a></sup></span> <span class="reference-text">معیری، دوستعلی. ص. ۱۶</span></li>
<li id="cite_note-130"><span class="mw-cite-backlink"><a href="#cite_ref-130">↑</a></span> <span class="reference-text"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.royalark.net/Persia/qajar25.htm">The Royal Ark, GENEALOGY of The Qajar Dynasty of PERSIA</a></span></li>
</ol>
</div>
<h2><span class="mw-headline" id=".D9.85.D9.86.D8.A7.D8.A8.D8.B9">منابع</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=48" title="ویرایش بخش: منابع">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<ul>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D8.A8.D9.86.D9.81.D8.B4.D9.87_.D8.AD.D8.AC.D8.A7.D8.B2.DB.8C1382"><a href="/wiki/%D8%A8%D9%86%D9%81%D8%B4%D9%87_%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="بنفشه حجازی">بنفشه حجازی</a>. <i>تذکره اندرونی: شرح احوال و شعر شاعران زن در عصر قاجار تا پهلوی اول</i>. چاپ نخست. تهران: نشر قصیده سرا، ۱۳۸۲. ص ۷۸ تا ۸۲. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9647675763" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 964-7675-76-3</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%B0%DA%A9%D8%B1%D9%87+%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%B1%D9%88%D9%86%DB%8C%3A+%D8%B4%D8%B1%D8%AD+%D8%A7%D8%AD%D9%88%D8%A7%D9%84+%D9%88+%D8%B4%D8%B9%D8%B1+%D8%B4%D8%A7%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%86+%D8%B2%D9%86+%D8%AF%D8%B1+%D8%B9%D8%B5%D8%B1+%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1+%D8%AA%D8%A7+%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C+%D8%A7%D9%88%D9%84&rft.aulast=%5B%5B%D8%A8%D9%86%D9%81%D8%B4%D9%87+%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C%5D%5D&rft.au=%5B%5B%D8%A8%D9%86%D9%81%D8%B4%D9%87+%D8%AD%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C%5D%5D&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B2&rft.pages=%D8%B5+%DB%B7%DB%B8+%D8%AA%D8%A7+%DB%B8%DB%B2&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D9%82%D8%B5%DB%8C%D8%AF%D9%87+%D8%B3%D8%B1%D8%A7&rft.isbn=%C2%AC&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D8%9B_%D9%BE%D9%86%D8%AC%D8%A7%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%84_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D8%AA" class="mw-redirect" title="ناصرالدین‌شاه قاجار؛ پنجاه سال سلطنت">ناصرالدین‌شاه قاجار؛ پنجاه سال سلطنت</a> / دکتر <a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D9%87%D8%B2%D8%A7%D8%AF_%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="بهزاد کریمی (صفحه وجود ندارد)">بهزاد کریمی</a> / بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه / چاپ اول، ۱۳۹۲ / ۲۶۴ صفحه</li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D9.85.D8.B1.D8.AA.D8.B6.DB.8C_.D8.B1.D8.A7.D9.88.D9.86.D8.AF.DB.8C2536"><a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C_%D8%B1%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C" title="مرتضی راوندی">مرتضی راوندی</a>. <i>تاریخ اجتماعی ایران</i>. چاپ سوم. تهران: انتشارات امیر کبیر، ۲۵۳۶. جلد دوم.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%D8%AC%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.aulast=%5B%5B%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C+%D8%B1%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C%5D%5D&rft.au=%5B%5B%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%B6%DB%8C+%D8%B1%D8%A7%D9%88%D9%86%D8%AF%DB%8C%5D%5D&rft.date=%DB%B2%DB%B5%DB%B3%DB%B6&rft.pages=%D8%AC%D9%84%D8%AF+%D8%AF%D9%88%D9%85&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1+%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D9.86.D8.A7.D8.B5.D8.B1.D8.A7.D9.84.D8.AF.DB.8C.D9.86_.D8.B4.D8.A7.D9.87_.D9.82.D8.A7.D8.AC.D8.A7.D8.B11385"><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="ناصرالدین شاه قاجار">ناصرالدین شاه قاجار</a>. <i>حکایت پیر و جوان</i>. کورش منصوری. تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران، <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B5" title="۱۳۸۵">۱۳۸۵</a>. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9646357695" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 964-6357-69-5</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AD%DA%A9%D8%A7%DB%8C%D8%AA+%D9%BE%DB%8C%D8%B1+%D9%88+%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86&rft.aulast=%5B%5B%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%5D%5D&rft.au=%5B%5B%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%5D%5D&rft.date=%5B%5B%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B5%5D%5D&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87+%D9%85%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%A7%D8%AA+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%B5%D8%B1+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.isbn=%C2%AC&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D8.A2.D8.B1.DB.8C.D9.86_.D9.BE.D9.88.D8.B1.D8.8C_.DB.8C.D8.AD.DB.8C.DB.8C1357"><a href="/wiki/%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C_%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D9%86_%D9%BE%D9%88%D8%B1" class="mw-redirect" title="یحیی آرین پور">آرین پور، یحیی</a>. <i>از صبا تا نیما، بازگشت بیداری (جلد اول)</i>. تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی، <a href="/wiki/%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7" title="۱۳۵۷">۱۳۵۷</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%A7%D8%B2+%D8%B5%D8%A8%D8%A7+%D8%AA%D8%A7+%D9%86%DB%8C%D9%85%D8%A7%D8%8C+%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DA%AF%D8%B4%D8%AA+%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C+%28%D8%AC%D9%84%D8%AF+%D8%A7%D9%88%D9%84%29&rft.aulast=%5B%5B%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C+%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%BE%D9%88%D8%B1%7C%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%8C+%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C%5D%5D&rft.au=%5B%5B%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C+%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%BE%D9%88%D8%B1%7C%D8%A2%D8%B1%DB%8C%D9%86+%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%8C+%DB%8C%D8%AD%DB%8C%DB%8C%5D%5D&rft.date=%5B%5B%DB%B1%DB%B3%DB%B5%DB%B7%5D%5D&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B4%D8%B1%DA%A9%D8%AA+%D8%B3%D9%87%D8%A7%D9%85%DB%8C+%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C+%D8%AC%DB%8C%D8%A8%DB%8C&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D9.87.D8.AF.D8.A7.DB.8C.D8.AA.D8.8C_.D9.85.D9.87.D8.AF.DB.8C_.D9.82.D9.84.DB.8C1385"><a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C_%D9%82%D9%84%DB%8C_%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA" class="mw-redirect" title="مهدی قلی هدایت">هدایت، مهدی قلی</a>. <i>خاطرات و خطرات</i>. تهران: زوار، ۱۳۸۵. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9644010213" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 964-401-021-3</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D9%88+%D8%AE%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA&rft.aulast=%5B%5B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C+%D9%82%D9%84%DB%8C+%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA%7C%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%8C+%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C+%D9%82%D9%84%DB%8C%5D%5D&rft.au=%5B%5B%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C+%D9%82%D9%84%DB%8C+%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA%7C%D9%87%D8%AF%D8%A7%DB%8C%D8%AA%D8%8C+%D9%85%D9%87%D8%AF%DB%8C+%D9%82%D9%84%DB%8C%5D%5D&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B5&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D8%B2%D9%88%D8%A7%D8%B1&rft.isbn=%C2%AC&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D8.B7.D9.87.D9.85.D8.A7.D8.B3.D8.A8.E2.80.8C.D9.BE.D9.88.D8.B1.D8.8C_.D9.85.D8.AD.D9.85.D8.AF.D8.B1.D8.B6.D8.A71387">طهماسب‌پور، محمدرضا. <i>ناصرالدین، شاهِ عکاس</i>. تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۸۷. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9646082165" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 964-6082-16-5</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%D8%8C+%D8%B4%D8%A7%D9%87%D9%90+%D8%B9%DA%A9%D8%A7%D8%B3&rft.aulast=%D8%B7%D9%87%D9%85%D8%A7%D8%B3%D8%A8%E2%80%8C%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%8C+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7&rft.au=%D8%B7%D9%87%D9%85%D8%A7%D8%B3%D8%A8%E2%80%8C%D9%BE%D9%88%D8%B1%D8%8C+%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B7&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.isbn=%C2%AC&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D9.85.DB.8C.D9.86.E2.80.8C.D8.A7.D9.84.D8.AF.D9.88.D9.84.D9.87.D8.8C_.D8.B9.D9.84.DB.8C.E2.80.8C.D8.AE.D8.A7.D9.861341"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87" class="mw-redirect" title="علی‌خان امین‌الدوله">مین‌الدوله، علی‌خان</a>. <i>خاطرات سیاسی امین‌الدوله</i>. تهران: <a href="/wiki/%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C_%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="مؤسسه انتشاراتی امیرکبیر">امیرکبیر</a>، ۱۳۴۱.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%DB%8C+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87&rft.aulast=%5B%5B%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87%7C%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87%D8%8C+%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%5D%5D&rft.au=%5B%5B%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87%7C%D9%85%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%88%D9%84%D9%87%D8%8C+%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86%5D%5D&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B4%DB%B1&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%5B%5B%D9%85%D8%A4%D8%B3%D8%B3%D9%87+%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%B4%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D8%AA%DB%8C+%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1%7C%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1%5D%5D&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D8.A7.D9.85.D8.A7.D9.86.D8.AA.D8.8C_.D8.B9.D8.A8.D8.A7.D8.B31384">امانت، عباس. <i>قبلهٔ عالم</i>. تهران: کارنامه، ۱۳۸۴. <a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A8%D8%B9_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8/9644310497" class="internal mw-magiclink-isbn">ISBN 964-431-049-7</a>.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D9%82%D8%A8%D9%84%D9%87%D9%94+%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85&rft.aulast=%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%8C+%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3&rft.au=%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D8%AA%D8%8C+%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B8%DB%B4&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87&rft.isbn=%C2%AC&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D9.85.D8.B9.DB.8C.D8.B1.DB.8C.D8.8C_.D8.AF.D9.88.D8.B3.D8.AA.D8.B9.D9.84.DB.8C1362"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C" title="دوستعلی معیری">معیری، دوستعلی</a>. <i>یادداشت‌هائی از زندگانی خصوصی ناصرالدین شاه</i>. تهران: نشر تاریخ ایران، ۱۳۶۲.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%DB%8C%D8%A7%D8%AF%D8%AF%D8%A7%D8%B4%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%D8%A6%DB%8C+%D8%A7%D8%B2+%D8%B2%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86%DB%8C+%D8%AE%D8%B5%D9%88%D8%B5%DB%8C+%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86+%D8%B4%D8%A7%D9%87&rft.aulast=%5B%5B%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C+%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C%7C%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%8C+%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%5D%5D&rft.au=%5B%5B%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C+%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C%7C%D9%85%D8%B9%DB%8C%D8%B1%DB%8C%D8%8C+%D8%AF%D9%88%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%84%DB%8C%5D%5D&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B6%DB%B2&rft.place=%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86&rft.pub=%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
<li><span class="citation" id="CITEREF.D8.AA.D8.A7.D8.AC_.D8.A7.D9.84.D8.B3.D9.84.D8.B7.D9.86.D9.87_.28.D8.A8.D9.87_.DA.A9.D9.88.D8.B4.D8.B4_.D9.85.D9.86.D8.B5.D9.88.D8.B1.D9.87_.D8.A7.D8.AA.D8.AD.D8.A7.D8.AF.DB.8C.D9.87.291371">تاج السلطنه (به کوشش منصوره اتحادیه). <i>خاطرات تاج السلطنه</i>. <a href="/wiki/%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="تهران">تهران</a>: نشر تاریخ ایران، ۱۳۷۱.</span><span class="Z3988" title="ctx_ver=Z39.88-2004&rft_val_fmt=info%3Aofi%2Ffmt%3Akev%3Amtx%3Abook&rft.genre=book&rft.btitle=%D8%AE%D8%A7%D8%B7%D8%B1%D8%A7%D8%AA+%D8%AA%D8%A7%D8%AC+%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87&rft.aulast=%D8%AA%D8%A7%D8%AC+%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87+%28%D8%A8%D9%87+%DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%B4+%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1%D9%87+%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87%29&rft.au=%D8%AA%D8%A7%D8%AC+%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87+%28%D8%A8%D9%87+%DA%A9%D9%88%D8%B4%D8%B4+%D9%85%D9%86%D8%B5%D9%88%D8%B1%D9%87+%D8%A7%D8%AA%D8%AD%D8%A7%D8%AF%DB%8C%D9%87%29&rft.date=%DB%B1%DB%B3%DB%B7%DB%B1&rft.place=%5B%5B%D8%AA%D9%87%D8%B1%D8%A7%D9%86%5D%5D&rft.pub=%D9%86%D8%B4%D8%B1+%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE+%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86&rfr_id=info:sid/fa.wikipedia.org:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1"><span style="display: none;"> </span></span></li>
</ul>
<div dir="ltr" class="mw-content-ltr">
<ul>
<li>Ekhtiar, Maryam, 1994، "The Dar al-Funun: Educational reform and cultural development in Qajar Iran", Ph.D Dissertation, New York University, USA.</li>
<li>Clay, Catrine (2006). King, Kaiser, Tsar. London: John Murray.</li>
</ul>
</div>
<h2><span class="mw-headline" id=".D9.BE.DB.8C.D9.88.D9.86.D8.AF_.D8.A8.D9.87_.D8.A8.DB.8C.D8.B1.D9.88.D9.86">پیوند به بیرون</span><span class="mw-editsection"><span class="mw-editsection-bracket">[</span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&section=49" title="ویرایش بخش: پیوند به بیرون">ویرایش</a><span class="mw-editsection-bracket">]</span></span></h2>
<table class="mbox-small plainlinks" style="border:1px solid #a2a9b1;background-color:#f8f9fa">
<tr>
<td class="mbox-image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/30px-Commons-logo.svg.png" width="30" height="40" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/45px-Commons-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/4/4a/Commons-logo.svg/59px-Commons-logo.svg.png 2x" data-file-width="1024" data-file-height="1376" /></td>
<td class="mbox-text plainlist">در <a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/" class="extiw" title="commons:">ویکی‌انبار</a> پرونده‌هایی دربارهٔ <i><b><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Naser_al-Din_Shah_Qajar" class="extiw" title="commons:Category:Naser al-Din Shah Qajar">ناصرالدین‌شاه قاجار</a></b></i> موجود است.</td>
</tr>
</table>
<table class="mbox-small plainlinks" style="border:1px solid #a2a9b1;background-color:#f8f9fa">
<tr>
<td class="mbox-image"><img alt="" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/34px-Wikiquote-logo.svg.png" width="34" height="40" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/51px-Wikiquote-logo.svg.png 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/f/fa/Wikiquote-logo.svg/68px-Wikiquote-logo.svg.png 2x" data-file-width="300" data-file-height="355" /></td>
<td class="mbox-text plainlist">مجموعه‌ای از گفتاوردهای مربوط به <i><b><a href="https://fa.wikiquote.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="extiw" title="q:ناصرالدین‌شاه قاجار">ناصرالدین‌شاه قاجار</a></b></i> در ویکی‌گفتاورد موجود است.</td>
</tr>
</table>
<ul>
<li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://etemademeli.com/1388/2/19/EtemaadMelli/915/Page/16/EtemaadMelli_915_16.pdf">۱۱۳ سال از ترور ناصرالدین شاه گذشت</a>، <a href="/wiki/%D9%85%D8%B3%D8%B9%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87%D9%86%D9%88%D8%AF" title="مسعود بهنود">مسعود بهنود</a>، <i>(روزنامه <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B9%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%AF_%D9%85%D9%84%DB%8C_(%D8%B1%D9%88%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87)" title="اعتماد ملی (روزنامه)">اعتماد ملی</a>)</i><a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%81" title="پی‌دی‌اف"><img alt="Icons-mini-file acrobat.gif" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/23/Icons-mini-file_acrobat.gif/15px-Icons-mini-file_acrobat.gif" width="15" height="15" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/2/23/Icons-mini-file_acrobat.gif 1.5x" data-file-width="16" data-file-height="16" /></a></li>
<li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://irancollection.alborzi.com/">سکه‌ها و اسکناس‌های دوره ناصرالدین شاه قاجار</a> (<i>مجموعه ایران</i>)</li>
<li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.bbc.co.uk/persian/arts/2014/03/140322_l12_iran_nineteenth_entury_book_review.shtml">ایران در پایان قرن نوزدهم؛ کشوری که 'بد اداره می‌شود'</a></li>
<li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://tarikhirani.ir/fa/news/3/bodyView/5161/0/ناصرالدین.شاه.در.آتلیه.عکاسان.لندن.html">ناصرالدین شاه در آتلیه عکاسان لندن</a> tarikhirani.ir</li>
<li><a rel="nofollow" class="external text" href="http://tarikhirani.ir/fa/news/3/bodyView/5194/0/نقاشی‌های.ناصرالدین.شاه.html">نقاشی‌های ناصرالدین شاه</a> tarikhirani.ir</li>
</ul>
<table align="center" cellpadding="2" border="۲">
<tr>
<td width="30%" align="center">پادشاه پیشین:<br />
<b><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="محمدشاه قاجار">محمدشاه قاجار</a></b></td>
<td width="40%" align="center" style="background:#32CD32; color: white;"><b>ناصرالدین شاه قاجار</b><br />
<b><a href="/wiki/%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA_%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="فهرست شاهان ایران">شاهنشاه ایران</a></b>
<p>۱۸۴۸ – ۱۸۹۶</p>
</td>
<td width="30%" align="center">جانشین:<br />
<b><a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="مظفرالدین‌شاه قاجار">مظفرالدین‌شاه قاجار</a></b></td>
</tr>
</table>
<table class="navbox" style="border-spacing:0">
<tr>
<td style="padding:2px">
<table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit">
<tr>
<th scope="col" class="navbox-title" colspan="2">
<div class="plainlinks hlist navbar mini">
<ul>
<li class="nv-view"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="الگو:ناصرالدین‌شاه"><span title="این الگو را مشاهده کنید" style=";;background:none transparent;border:none;">ن</span></a></li>
<li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:ناصرالدین‌شاه (صفحه وجود ندارد)"><span title="بحث دربارهٔ این الگو" style=";;background:none transparent;border:none;">ب</span></a></li>
<li class="nv-edit"><a class="external text" href="//fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87&action=edit"><span title="این الگو را ویرایش کنید" style=";;background:none transparent;border:none;">و</span></a></li>
</ul>
</div>
<div style="font-size:110%">حکومت ناصرالدین‌شاه</div>
</th>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group">رویدادهای مهم</th>
<td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D8%AC%D8%AF%D8%A7%DB%8C%DB%8C_%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="جدایی هرات از ایران">فتح هرات</a> • <a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A8%D8%B1%D8%AF_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%B1%D9%87&action=edit&redlink=1" class="new" title="نبرد محمره (صفحه وجود ندارد)">نبرد محمره</a> • <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%AF%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3" title="معاهده پاریس">معاهده پاریس</a> • <a href="/wiki/%D8%AA%D8%AD%D8%B1%DB%8C%D9%85_%D8%AA%D9%86%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88" class="mw-redirect" title="تحریم تنباکو">تحریم تنباکو</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B1" title="امتیازنامه رویتر">امتیازنامه رویتر</a> • <a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%AE%D8%A7%D9%84" title="پیمان آخال">پیمان آخال</a></div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group">صدراعظمها</th>
<td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="امیرکبیر">امیرکبیر</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%A2%D9%82%D8%A7%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%86%D9%88%D8%B1%DB%8C" title="میرزا آقاخان نوری">میرزا آقاخان نوری</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1" title="میرزا محمدخان سپهسالار">میرزا محمدخان سپهسالار</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B3%D9%BE%D9%87%D8%B3%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="میرزا حسین‌خان سپهسالار">میرزا حسین‌خان سپهسالار</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%DB%8C%D9%88%D8%B3%D9%81_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%88%D9%81%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%85%D8%A7%D9%84%DA%A9" class="mw-redirect" title="میرزا یوسف مستوفی‌الممالک">مستوفی‌الممالک</a> • <a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B5%D8%BA%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%A8%DA%A9" class="mw-redirect" title="علی‌اصغرخان اتابک">علی‌اصغرخان اتابک</a></div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group">چهره‌های مهم</th>
<td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D9%85%D9%87%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%D8%A7" class="mw-redirect" title="مهدعلیا">مهدعلیا</a> • <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D9%85%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%B3%D9%84%D8%B7%D9%86%D9%87" class="mw-redirect" title="مراد میرزا حسام‌السلطنه">حسام‌السلطنه</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%B7%D8%A7%D9%84%D8%A8_%D8%BA%D9%81%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="ابوطالب غفاری">فرخ‌خان امین‌الدوله</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7%DB%8C_%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%B2%DB%8C" title="میرزای شیرازی">میرزای شیرازی</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%AD%D8%B3%D9%86_%D8%A2%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D9%86%DB%8C" class="mw-redirect" title="میرزا حسن آشتیانی">میرزا حسن آشتیانی</a> • <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%AC%D9%85%D8%A7%D9%84%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D8%B3%D8%AF%D8%A2%D8%A8%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="سید جمال‌الدین اسدآبادی">جمال‌الدین اسدآبادی</a> • <a href="/wiki/%D8%B3%DB%8C%D8%AF_%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%A8%D8%A7%D8%A8" title="سید علی‌محمد باب">باب</a> • <a href="/wiki/%D8%B7%D8%A7%D9%87%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%B1%D8%A9%D8%A7%D9%84%D8%B9%DB%8C%D9%86" title="طاهره قرةالعین">قرةالعین</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C_%D8%A2%D8%AE%D9%88%D9%86%D8%AF%D8%B2%D8%A7%D8%AF%D9%87" title="میرزا فتحعلی آخوندزاده">آخوندزاده</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D9%85%D9%84%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="میرزا ملکم‌خان">میرزا ملکم‌خان</a> • <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%A7%D8%B3%D8%AA%DB%8C%D9%86_%D8%B4%DB%8C%D9%84&action=edit&redlink=1" class="new" title="جاستین شیل (صفحه وجود ندارد)">جاستین شیل</a> • <a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%86%D8%B3_%D8%AF%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88%D8%B1%DA%A9%DB%8C" class="mw-redirect" title="پرنس دالگورکی">پرنس دالگورکی</a> • <a href="/w/index.php?title=%D8%AC%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF_%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%A8%D9%88%D8%AA&action=edit&redlink=1" class="new" title="جرالد تالبوت (صفحه وجود ندارد)">جرالد تالبوت</a> • <a href="/w/index.php?title=%D9%BE%D9%84_%DA%98%D9%88%D9%84%DB%8C%D9%88%D8%B3_%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="پل ژولیوس رویتر (صفحه وجود ندارد)">پل ژولیوس رویتر</a> • <a href="/wiki/%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7_%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%DA%A9%D8%B1%D9%85%D8%A7%D9%86%DB%8C" title="میرزا رضا کرمانی">میرزا رضا کرمانی</a> • <a href="/wiki/%D8%B2%DB%8C%D9%86%D8%A8_%D9%BE%D8%A7%D8%B4%D8%A7" title="زینب پاشا">زینب پاشا</a> • <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%AE_%D8%B9%D8%A8%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D9%84%D9%84%D9%87_%D9%86%D9%87%D8%B1%DB%8C" title="شیخ عبیدالله نهری">شیخ عبیدالله نهری</a> • <a href="/w/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%DB%8C%D9%86_%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%85_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="پروین خانم قاجار (صفحه وجود ندارد)">پروین خانم</a> • <a href="/wiki/%DA%86%D8%A7%D8%B1%D9%84%D8%B2_%D9%85%D9%88%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="چارلز موری">چارلز موری</a></div>
</td>
</tr>
</table>
</td>
</tr>
</table>
<table class="navbox" style="border-spacing:0">
<tr>
<td style="padding:2px">
<table class="nowraplinks hlist collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit">
<tr>
<th scope="col" class="navbox-title" colspan="2">
<div class="plainlinks hlist navbar mini">
<ul>
<li class="nv-view"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87_%D8%AA%D8%A7_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" title="الگو:پادشاهان ایران از صفویه تا پهلوی"><span title="این الگو را مشاهده کنید" style=";;background:none transparent;border:none;">ن</span></a></li>
<li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87_%D8%AA%D8%A7_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:پادشاهان ایران از صفویه تا پهلوی (صفحه وجود ندارد)"><span title="بحث دربارهٔ این الگو" style=";;background:none transparent;border:none;">ب</span></a></li>
<li class="nv-edit"><a class="external text" href="//fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B2_%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87_%D8%AA%D8%A7_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C&action=edit"><span title="این الگو را ویرایش کنید" style=";;background:none transparent;border:none;">و</span></a></li>
</ul>
</div>
<div style="font-size:110%"><a href="/wiki/%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="پادشاهان ایران">پادشاهان ایران</a> از صفویه تا پهلوی</div>
</th>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D9%88%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="صفویه">صفویه</a> (۸۸۰ - ۱۱۰۱)</th>
<td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em">
<ul>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84_%DB%8C%DA%A9%D9%85" title="شاه اسماعیل یکم">شاه اسماعیل یکم</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%AA%D9%87%D9%85%D8%A7%D8%B3%D8%A8_%DB%8C%DA%A9%D9%85" class="mw-redirect" title="شاه تهماسب یکم">شاه تهماسب یکم</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%85%D8%A7%D8%B9%DB%8C%D9%84_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="شاه اسماعیل دوم">شاه اسماعیل دوم</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF_%D8%AE%D8%AF%D8%A7%D8%A8%D9%86%D8%AF%D9%87" title="شاه محمد خدابنده">شاه محمد خدابنده</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="شاه عباس بزرگ">شاه عباس بزرگ</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B5%D9%81%DB%8C" title="شاه صفی">شاه صفی</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D8%AF%D9%88%D9%85" title="شاه عباس دوم">شاه عباس دوم</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B3%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86" title="شاه سلیمان">شاه سلیمان</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B3%D9%84%D8%B7%D8%A7%D9%86_%D8%AD%D8%B3%DB%8C%D9%86" title="شاه سلطان حسین">شاه سلطان حسین</a></li>
</ul>
</div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group">افغانها (۱۱۰۱ - ۱۱۰۸)</th>
<td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em">
<ul>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D9%88%D8%AF_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="محمود افغان">محمود افغان</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B4%D8%B1%D9%81_%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86" title="اشرف افغان">اشرف افغان</a></li>
</ul>
</div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="افشاریه">افشاریه</a> (۱۱۱۴ - ۱۱۲۹)</th>
<td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em">
<ul>
<li><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="نادرشاه">نادرشاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D9%84%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="عادل‌شاه">عادل‌شاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%87%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="ابراهیم‌شاه">ابراهیم‌شاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%B1%D8%AE%E2%80%8C%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="شاهرخ‌میرزا">شاهرخ‌میرزا</a></li>
</ul>
</div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D8%B2%D9%86%D8%AF%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="زندیان">زندیه</a> (۱۱۲۹ - ۱۱۷۳)</th>
<td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em">
<ul>
<li><a href="/wiki/%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="کریم‌خان زند">کریم‌خان زند</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D8%AD%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="ابوالفتح‌خان زند">ابوالفتح‌خان زند</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="محمدعلی‌خان زند">محمدعلی‌خان زند</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%A8%D9%88%D8%A7%D9%84%D9%81%D8%AA%D8%AD%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="ابوالفتح‌خان زند">ابوالفتح‌خان زند</a> (بار دوم)</li>
<li><a href="/wiki/%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%82%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="صادق‌خان زند">صادق‌خان زند</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B9%D9%84%DB%8C%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="علیمرادخان زند">علیمرادخان زند</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%AC%D8%B9%D9%81%D8%B1%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="جعفرخان زند">جعفرخان زند</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%B5%DB%8C%D8%AF%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="صیدمرادخان زند">صیدمرادخان زند</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%84%D8%B7%D9%81%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D8%B2%D9%86%D8%AF" title="لطفعلی‌خان زند">لطفعلی‌خان زند</a></li>
</ul>
</div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D9%87" class="mw-redirect" title="قاجاریه">قاجاریه</a> (۱۱۷۳ - ۱۳۰۴)</th>
<td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em">
<ul>
<li><a href="/wiki/%D8%A2%D9%82%D8%A7%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="آقامحمدخان">آقامحمدخان</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="فتحعلی‌شاه قاجار">فتحعلی‌شاه قاجار</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدشاه">محمدشاه</a></li>
<li><strong class="selflink">ناصرالدین‌شاه قاجار</strong></li>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین‌شاه">مظفرالدین‌شاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدعلی‌شاه">محمدعلی‌شاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="احمدشاه قاجار">احمدشاه قاجار</a></li>
</ul>
</div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="دوره پهلوی">پهلوی</a> (۱۳۰۴ - ۱۳۵۷)</th>
<td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em">
<ul>
<li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%B6%D8%A7%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="رضاشاه">رضاشاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B1%D8%B6%D8%A7_%D9%BE%D9%87%D9%84%D9%88%DB%8C" class="mw-redirect" title="محمدرضا پهلوی">محمدرضاشاه</a></li>
</ul>
</div>
</td>
</tr>
</table>
</td>
</tr>
</table>
<table class="navbox" style="border-spacing:0">
<tr>
<td style="padding:2px">
<table class="nowraplinks collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit">
<tr>
<th scope="col" class="navbox-title" colspan="3">
<div class="plainlinks hlist navbar mini">
<ul>
<li class="nv-view"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA_%D9%88_%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="الگو:امتیازات و قراردادها در دوره قاجار"><span title="این الگو را مشاهده کنید" style=";;background:none transparent;border:none;">ن</span></a></li>
<li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA_%D9%88_%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:امتیازات و قراردادها در دوره قاجار (صفحه وجود ندارد)"><span title="بحث دربارهٔ این الگو" style=";;background:none transparent;border:none;">ب</span></a></li>
<li class="nv-edit"><a class="external text" href="//fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA_%D9%88_%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit"><span title="این الگو را ویرایش کنید" style=";;background:none transparent;border:none;">و</span></a></li>
</ul>
</div>
<div style="font-size:110%"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D8%A7%D8%AA_%D9%88_%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%AF%D9%88%D8%B1%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="امتیازات و قراردادها در دوره قاجار">امتیازات و قراردادها در دوره قاجار</a></div>
</th>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group">میان ایران و سایر کشورها</th>
<td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%81%DB%8C%D9%86%DA%A9%D9%86%D8%B4%D8%AA%D8%A7%DB%8C%D9%86" title="عهدنامه فینکنشتاین">عهدنامه فینکنشتاین؛ ایران و فرانسه (۱۸۰۷)</a> • <a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D8%AC%D9%85%D9%84" title="عهدنامه مجمل">عهدنامه مجمل؛ ایران و انگلستان (۱۸۰۹)</a> • <a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%81%D8%B5%D9%84" title="عهدنامه مفصل">عهدنامه مفصل؛ ایران و انگلستان (۱۸۱۲)</a> • <a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%DA%AF%D9%84%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="عهدنامه گلستان">عهدنامه گلستان؛ ایران و روسیه (۱۸۱۳)</a> • <a href="/wiki/%D8%B9%D9%87%D8%AF%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AA%D8%B1%DA%A9%D9%85%D8%A7%D9%86%DA%86%D8%A7%DB%8C" title="عهدنامه ترکمانچای">عهدنامه ترکمانچای؛ ایران و روسیه (۱۸۲۸)</a> • <a href="/wiki/%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%87%D8%AF%D9%87_%D9%BE%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%B3" title="معاهده پاریس">معاهده پاریس؛ ایران و انگلیس (۱۸۵۶)</a> • <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DA%AF%D9%84%D8%AF%D8%A7%D8%B3%D9%85%DB%8C%D8%AA" title="قرارداد گلداسمیت">قرارداد گلداسمیت؛ میان ایران و انگلیس (۱۸۷۲)</a> •<a href="/wiki/%D9%BE%DB%8C%D9%85%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%AE%D8%A7%D9%84" title="پیمان آخال">پیمان آخال؛ ایران و روسیه (۱۸۸۱)</a> • <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%DB%B1%DB%B9%DB%B1%DB%B9" title="قرارداد ۱۹۱۹">قرارداد ۱۹۱۹؛ میان ایران و انگلیس (۱۹۱۹)</a> • <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D9%88_%D8%B4%D9%88%D8%B1%D9%88%DB%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B2%DB%B1" title="قرارداد ایران و شوروی ۱۹۲۱">قرارداد ایران و شوروی (۱۹۲۱)</a></div>
</td>
<td class="navbox-image" rowspan="7" style="width:0%;padding:0px 0px 0px 2px">
<div><a href="/wiki/%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg" class="image"><img alt="Nāser al-Dīn Schah.jpg" src="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg/100px-N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg" width="100" height="161" srcset="//upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg/150px-N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg 1.5x, //upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/2/22/N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg/200px-N%C4%81ser_al-D%C4%ABn_Schah.jpg 2x" data-file-width="1178" data-file-height="1896" /></a></div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group">میان ایران و اتباع<br />
و شرکت‌های خارجی</th>
<td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AA%D8%B1" title="امتیازنامه رویتر">امتیازنامه رویتر</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%B3%DB%8C" title="امتیازنامه دارسی">قرارداد دارسی</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2_%D8%AE%D9%88%D8%B4%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7" title="امتیاز خوشتاریا">امتیاز خوشتاریا</a> • <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2_%DA%A9%D8%B4%D8%AA%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C_%D8%AF%D8%B1_%D8%B1%D9%88%D8%AF_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D9%88%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="امتیاز کشتیرانی در رود کارون (صفحه وجود ندارد)">امتیاز کشتیرانی در رود کارون</a> • <a href="/w/index.php?title=%D8%AA%D8%A3%D8%B3%DB%8C%D8%B3_%D8%A8%D8%A7%D9%86%DA%A9_%D8%B4%D8%A7%D9%87%DB%8C&action=edit&redlink=1" class="new" title="تأسیس بانک شاهی (صفحه وجود ندارد)">تأسیس بانک شاهی</a> • <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%AE%D8%B1%D8%A7%D8%AC_%D9%85%D8%B9%D8%A7%D8%AF%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="استخراج معادن (صفحه وجود ندارد)">استخراج معادن</a> • <a href="/w/index.php?title=%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2_%D8%B1%D8%A7%D9%87%E2%80%8C%D8%A2%D9%87%D9%86_%D8%AC%D9%84%D9%81%D8%A7_%D8%A8%D9%87_%D9%82%D8%B2%D9%88%DB%8C%D9%86&action=edit&redlink=1" class="new" title="امتیاز راه‌آهن جلفا به قزوین (صفحه وجود ندارد)">امتیاز راه‌آهن جلفا به قزوین</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%D8%AA%DB%8C%D8%A7%D8%B2_%D8%A7%D9%86%D8%AD%D8%B5%D8%A7%D8%B1_%D8%AA%D9%88%D8%AA%D9%88%D9%86_%D9%88_%D8%AA%D9%86%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" class="mw-redirect" title="امتیاز انحصار توتون و تنباکوی ایران">امتیاز انحصار توتون و تنباکوی ایران</a> • <a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D9%84%D8%A7%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C" title="قرارداد لاتاری">قرارداد لاتاری</a></div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group">میان سایر کشورها درباره ایران</th>
<td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D8%A7%D8%AF_%D8%B3%D9%86_%D9%BE%D8%AA%D8%B1%D8%B2%D8%A8%D9%88%D8%B1%DA%AF%D8%8C_%DB%B1%DB%B9%DB%B0%DB%B7_%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C" title="قرارداد سن پترزبورگ، ۱۹۰۷ میلادی">قرارداد سن پترزبورگ ؛میان روسیه و انگلیس ( ۱۹۰۷)</a></div>
</td>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group">مرتبط</th>
<td class="navbox-list navbox-even" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A8%D8%B2%D8%B1%DA%AF" title="بازی بزرگ">بازی بزرگ</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1" title="استعمار">استعمار</a> • <a href="/wiki/%D9%87%D8%B1%D8%A7%D8%AA" title="هرات">هرات</a> • <a href="/wiki/%D9%86%D8%AE%D8%AC%D9%88%D8%A7%D9%86" title="نخجوان">نخجوان</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="اران">اران</a> • <a href="/wiki/%D9%82%D9%81%D9%82%D8%A7%D8%B2" title="قفقاز">قفقاز</a> • <a href="/wiki/%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="شروان">شروان</a> • مغان • <a href="/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D8%AA%D8%A7%D9%84%D8%B4" title="مردم تالش">تالش</a> • <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D8%B1%D8%AF%D9%88%D8%A8%D8%A7%D8%AF" title="شهرستان اردوباد">اردوباد</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D9%84%D9%88%DA%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%86%DA%AF%D9%84%DB%8C%D8%B3" title="بلوچستان انگلیس">بلوچستان انگلیس</a> • <a href="/wiki/%D8%A8%D8%A7%DA%A9%D9%88" title="باکو">باکو</a> • <a href="/wiki/%D8%AC%D9%85%D9%87%D9%88%D8%B1%DB%8C_%D8%A2%D8%B0%D8%B1%D8%A8%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D9%86" title="جمهوری آذربایجان">آذربایجان</a> • <a href="/wiki/%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="افغانستان">افغانستان</a> • <a href="/wiki/%DA%AF%D8%B1%D8%AC%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="گرجستان">گرجستان</a> • <a href="/wiki/%D8%AF%D8%A7%D8%BA%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86" title="داغستان">داغستان</a> • <a href="/wiki/%D8%B4%DB%8C%D8%B1%D9%88%D8%A7%D9%86" title="شیروان">شیروان</a> • <a href="/wiki/%D8%B4%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A8%D9%87" class="mw-redirect" title="شهرستان قبه">قوبا</a> • <a href="/wiki/%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B3_%D9%85%DB%8C%D8%B1%D8%B2%D8%A7" title="عباس میرزا">عباس‌میرزا</a> • <strong class="selflink">ناصرالدین شاه</strong> • <a href="/wiki/%D8%A7%D9%85%DB%8C%D8%B1%DA%A9%D8%A8%DB%8C%D8%B1" title="امیرکبیر">امیرکبیر</a></div>
</td>
</tr>
</table>
</td>
</tr>
</table>
<table class="navbox" style="border-spacing:0">
<tr>
<td style="padding:2px">
<table class="nowraplinks hlist collapsible autocollapse navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit">
<tr>
<th scope="col" class="navbox-title" colspan="2">
<div class="plainlinks hlist navbar mini">
<ul>
<li class="nv-view"><a href="/wiki/%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="الگو:شاهان قاجار"><span title="این الگو را مشاهده کنید" style=";;background:none transparent;border:none;">ن</span></a></li>
<li class="nv-talk"><a href="/w/index.php?title=%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit&redlink=1" class="new" title="بحث الگو:شاهان قاجار (صفحه وجود ندارد)"><span title="بحث دربارهٔ این الگو" style=";;background:none transparent;border:none;">ب</span></a></li>
<li class="nv-edit"><a class="external text" href="//fa.wikipedia.org/w/index.php?title=%D8%A7%D9%84%DA%AF%D9%88:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit"><span title="این الگو را ویرایش کنید" style=";;background:none transparent;border:none;">و</span></a></li>
</ul>
</div>
<div style="font-size:110%">شاهان <a href="/wiki/%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="قاجاریان">قاجار</a></div>
</th>
</tr>
<tr style="height:2px">
<td colspan="2"></td>
</tr>
<tr>
<td colspan="2" class="navbox-list navbox-odd" style="width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em">
<ul>
<li><a href="/wiki/%D8%A2%D8%BA%D8%A7%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%AE%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" class="mw-redirect" title="آغامحمدخان قاجار">آغامحمد خان</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%81%D8%AA%D8%AD%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="فتحعلی‌شاه قاجار">فتحعلی شاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدشاه">محمد شاه</a></li>
<li><strong class="selflink">ناصرالدین شاه</strong></li>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%B8%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" class="mw-redirect" title="مظفرالدین‌شاه">مظفرالدین شاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D9%85%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B9%D9%84%DB%8C%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="محمدعلی‌شاه">محمدعلی شاه</a></li>
<li><a href="/wiki/%D8%A7%D8%AD%D9%85%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="احمدشاه قاجار">احمد شاه</a></li>
</ul>
</div>
</td>
</tr>
</table>
</td>
</tr>
</table>
<table class="navbox" style="border-spacing:0">
<tr>
<td style="padding:2px">
<table class="nowraplinks hlist navbox-inner" style="border-spacing:0;background:transparent;color:inherit">
<tr>
<th scope="row" class="navbox-group"><a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C" class="mw-redirect" title="کتابداری">داده‌های کتابخانه‌ای</a></th>
<td class="navbox-list navbox-odd" style="text-align:right;border-right-width:2px;border-right-style:solid;width:100%;padding:0px">
<div style="padding:0em 0.25em">
<ul>
<li><bdi dir="rtl"></bdi> <bdi dir="ltr"><a rel="nofollow" class="external text" href="//www.worldcat.org/identities/containsVIAFID/32788894">WorldCat Identities</a></bdi></li>
<li><bdi dir="rtl"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF_%D9%85%D8%AC%D8%A7%D8%B2%DB%8C_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C" title="برگه‌دان مستند مجازی بین‌المللی">VIAF</a>:</bdi> <bdi dir="ltr" class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="https://viaf.org/viaf/32788894">32788894</a></bdi></li>
<li><bdi dir="rtl"><a href="/wiki/%D8%B4%D9%85%D8%A7%D8%B1%D9%87_%DA%A9%D9%86%D8%AA%D8%B1%D9%84_%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87_%DA%A9%D9%86%DA%AF%D8%B1%D9%87" title="شماره کنترل کتابخانه کنگره">LCCN</a>:</bdi> <bdi dir="ltr" class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://id.loc.gov/authorities/names/n79102800">n79102800</a></bdi></li>
<li><bdi dir="rtl"><a href="/wiki/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%AF_%D8%A8%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%84%DB%8C_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87_%D9%86%D8%A7%D9%85" title="استاندارد بین‌المللی شناسه نام">ISNI</a>:</bdi> <bdi dir="ltr" class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://isni-url.oclc.nl/isni/0000000066763239">0000 0000 6676 3239</a></bdi></li>
<li><bdi dir="rtl"><a href="/wiki/%D8%A8%D8%B1%DA%AF%D9%87%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D9%86_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF_%D9%81%D8%B1%D8%A7%DA%AF%DB%8C%D8%B1" title="برگه‌دان مستند فراگیر">GND</a>:</bdi> <bdi dir="ltr" class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://d-nb.info/gnd/118586475">118586475</a></bdi></li>
<li><bdi dir="rtl"><a href="/wiki/%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="سامانه مستندات دانشگاهی فرانسه">SUDOC</a>:</bdi> <bdi dir="ltr" class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://www.idref.fr/03315421X">03315421X</a></bdi></li>
<li><bdi dir="rtl"><a href="/wiki/%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8%D8%AE%D8%A7%D9%86%D9%87_%D9%85%D9%84%DB%8C_%D9%81%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%B3%D9%87" title="کتابخانه ملی فرانسه">BNF</a>:</bdi> <bdi dir="ltr" class="uid"><a rel="nofollow" class="external text" href="http://catalogue.bnf.fr/ark:/12148/cb12404972f">cb12404972f</a> <a rel="nofollow" class="external text" href="http://data.bnf.fr/ark:/12148/cb12404972f">(داده‌ها)</a></bdi></li>
</ul>
</div>
</td>
</tr>
</table>
</td>
</tr>
</table>
<!--
NewPP limit report
Parsed by mw1272
Cached time: 20170108000248
Cache expiry: 2592000
Dynamic content: false
CPU time usage: 1.212 seconds
Real time usage: 1.416 seconds
Preprocessor visited node count: 36856/1000000
Preprocessor generated node count: 0/1500000
Post‐expand include size: 395073/2097152 bytes
Template argument size: 81656/2097152 bytes
Highest expansion depth: 14/40
Expensive parser function count: 3/500
Lua time usage: 0.297/10.000 seconds
Lua memory usage: 3.36 MB/50 MB
-->
<!--
Transclusion expansion time report (%,ms,calls,template)
100.00% 1183.488 1 - -total
55.63% 658.428 36 - الگو:یادکرد/هسته
48.89% 578.645 1 - الگو:پانویس
28.45% 336.668 20 - الگو:یادکرد_ژورنال
23.41% 277.006 305 - الگو:عدد_به
16.94% 200.428 10 - الگو:یادکرد
8.76% 103.720 1 - الگو:دوره_حکومت_پادشاهان_قاجار
7.07% 83.643 4 - الگو:یادکرد_کتاب
5.45% 64.478 2 - الگو:یادکرد_وب
3.22% 38.051 38 - الگو:عدد_به_انگلیسی
-->
<!-- Saved in parser cache with key fawiki:pcache:idhash:8094-0!*!0!!fa!4!* and timestamp 20170108000246 and revision id 18591173
-->
<noscript><img src="//fa.wikipedia.org/wiki/Special:CentralAutoLogin/start?type=1x1" alt="" title="" width="1" height="1" style="border: none; position: absolute;" /></noscript></div> <div class="printfooter">
برگرفته از «<a dir="ltr" href="https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ناصرالدین‌شاه_قاجار&oldid=18591173">https://fa.wikipedia.org/w/index.php?title=ناصرالدین‌شاه_قاجار&oldid=18591173</a>» </div>
<div id="catlinks" class="catlinks" data-mw="interface"><div id="mw-normal-catlinks" class="mw-normal-catlinks"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B1%D8%AF%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7" title="ویژه:رده‌ها">رده‌ها</a>: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="رده:قاجاریان">قاجاریان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C%E2%80%8C%D8%AA%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B9_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:افراد ایرانی‌تبار در سده ۱۹ (میلادی)">افراد ایرانی‌تبار در سده ۱۹ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%81%D8%B1%D8%A7%D8%AF_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D9%86%D9%82%D9%84%D8%A7%D8%A8_%D9%85%D8%B4%D8%B1%D9%88%D8%B7%D9%87" title="رده:افراد در انقلاب مشروطه">افراد در انقلاب مشروطه</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2" title="رده:اهالی تبریز">اهالی تبریز</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%D8%A7%D8%AF%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%DB%8C_%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87" title="رده:پادشاهان ایرانی کشته‌شده">پادشاهان ایرانی کشته‌شده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%BE%D8%B1%D8%AA%D8%B1%D9%87_%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%84%DB%8C_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%A8%D8%B1_%D8%B1%D9%88%DB%8C_%D8%A7%D8%B3%DA%A9%D9%86%D8%A7%D8%B3" title="رده:پرتره اهالی ایران بر روی اسکناس">پرتره اهالی ایران بر روی اسکناس</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AC%D8%B1%D9%85%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DB%B1%DB%B8%DB%B9%DB%B6_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:جرم‌های ۱۸۹۶ (میلادی)">جرم‌های ۱۸۹۶ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AD%DA%A9%D9%85%E2%80%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%A2%D8%B3%DB%8C%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%B3%D8%AF%D9%87_%DB%B1%DB%B9_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:حکمرانان آسیا در سده ۱۹ (میلادی)">حکمرانان آسیا در سده ۱۹ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D9%86%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D9%84%DA%98%DB%8C%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%86%D9%88%D8%B1" title="رده:دارندگان لژیون دونور">دارندگان لژیون دونور</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B2%DB%B4%DB%B7_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="رده:درگذشتگان ۱۲۴۷ (قمری)">درگذشتگان ۱۲۴۷ (قمری)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B2%DB%B7%DB%B5" title="رده:درگذشتگان ۱۲۷۵">درگذشتگان ۱۲۷۵</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B3%DB%B1%DB%B3_(%D9%82%D9%85%D8%B1%DB%8C)" title="رده:درگذشتگان ۱۳۱۳ (قمری)">درگذشتگان ۱۳۱۳ (قمری)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%B0%D8%B4%D8%AA%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B8%DB%B9%DB%B6_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:درگذشتگان ۱۸۹۶ (میلادی)">درگذشتگان ۱۸۹۶ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B1%D9%87%D8%A8%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AD%DA%A9%D9%88%D9%85%D8%AA_%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87" title="رده:رهبران حکومت ترورشده">رهبران حکومت ترورشده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B2%DB%B1%DB%B0" title="رده:زادگان ۱۲۱۰">زادگان ۱۲۱۰</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B2%D8%A7%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%DB%B1%DB%B8%DB%B3%DB%B1_(%D9%85%DB%8C%D9%84%D8%A7%D8%AF%DB%8C)" title="رده:زادگان ۱۸۳۱ (میلادی)">زادگان ۱۸۳۱ (میلادی)</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%D8%B4%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:سیاستمداران ترورشده اهل ایران">سیاستمداران ترورشده اهل ایران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B3%DB%8C%D8%A7%D8%B3%D8%AA%E2%80%8C%D9%85%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%D9%86_%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%D9%87" title="رده:سیاستمداران کشته‌شده">سیاستمداران کشته‌شده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%AA%D8%A8%D8%B1%DB%8C%D8%B2" title="رده:شاهان اهل تبریز">شاهان اهل تبریز</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%A7%D9%86" title="رده:شاهان قاجاریان">شاهان قاجاریان</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B4%D9%88%D8%A7%D9%84%DB%8C%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%86%D8%B4%D8%A7%D9%86%E2%80%8C%D8%A8%D9%86%D8%AF_%D8%AC%D9%88%D8%B1%D8%A7%D8%A8" title="رده:شوالیه‌های نشان‌بند جوراب">شوالیه‌های نشان‌بند جوراب</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B9%DA%A9%D8%A7%D8%B3%D8%A7%D9%86_%D8%A7%D9%87%D9%84_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:عکاسان اهل ایران">عکاسان اهل ایران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AA%D8%B1%D9%88%D8%B1%DB%8C%D8%B3%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:کشته‌شدگان تروریسم در ایران">کشته‌شدگان تروریسم در ایران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%DA%A9%D8%B4%D8%AA%D9%87%E2%80%8C%D8%B4%D8%AF%DA%AF%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:کشته‌شدگان در ایران">کشته‌شدگان در ایران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%84%DA%98%DB%8C%D9%88%D9%86_%D8%AF%D9%88%D9%86%D9%88%D8%B1" title="رده:لژیون دونور">لژیون دونور</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%AF%D9%81%D9%88%D9%86%D8%A7%D9%86_%D8%AF%D8%B1_%D8%AD%D8%B1%D9%85_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D8%B9%D8%A8%D8%AF%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B8%DB%8C%D9%85" title="رده:مدفونان در حرم شاه عبدالعظیم">مدفونان در حرم شاه عبدالعظیم</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B1%DA%AF_%D8%A8%D9%87_%D9%88%D8%B3%DB%8C%D9%84%D9%87_%D8%A7%D8%B3%D9%84%D8%AD%D9%87_%DA%AF%D8%B1%D9%85_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:مرگ به وسیله اسلحه گرم در ایران">مرگ به وسیله اسلحه گرم در ایران</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87" title="رده:ناصرالدین‌شاه">ناصرالدین‌شاه</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B4%D8%A7%D9%87%D8%A7%D9%86_%D8%A7%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D9%86" title="رده:شاهان ایران">شاهان ایران</a></li></ul></div><div id="mw-hidden-catlinks" class="mw-hidden-catlinks mw-hidden-cats-hidden">رده‌های پنهان: <ul><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D8%A7%D8%AA_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%DB%8C_%D8%AE%D8%B7%D8%A7_%D8%AF%D8%B1_%D8%A7%D8%B1%D8%AC%D8%A7%D8%B9" title="رده:صفحات داری خطا در ارجاع">صفحات داری خطا در ارجاع</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%87%D9%85%D9%87_%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D8%B9%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%A8%D8%AF%D9%88%D9%86_%D9%85%D9%86%D8%A8%D8%B9" title="رده:همه مقاله‌های دارای عبارت‌های بدون منبع">همه مقاله‌های دارای عبارت‌های بدون منبع</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B1%D8%AF%D9%87_%D8%A7%D9%86%D8%A8%D8%A7%D8%B1_%D8%A8%D8%A7_%D8%B9%D9%86%D9%88%D8%A7%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87_%D9%85%D8%AA%D9%81%D8%A7%D9%88%D8%AA_%D8%A7%D8%B2_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87" title="رده:رده انبار با عنوان صفحه متفاوت از ویکی‌داده">رده انبار با عنوان صفحه متفاوت از ویکی‌داده</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AF%D8%A7%D8%B1%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B3%D8%AA%D9%86%D8%AF%D8%A7%D8%AA" title="رده:مقاله‌های دارای مستندات">مقاله‌های دارای مستندات</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_VIAF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های VIAF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_LCCN" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های LCCN</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_ISNI" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های ISNI</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_GND" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های GND</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D9%85%D9%82%D8%A7%D9%84%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7_%D9%87%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%87_%D8%B4%D9%86%D8%A7%D8%B3%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_BNF" title="رده:مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF">مقاله‌های ویکی‌پدیا همراه شناسه‌های BNF</a></li><li><a href="/wiki/%D8%B1%D8%AF%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D8%AD%D8%A7%D9%88%DB%8C_%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%AC%D8%A7%D8%AF%D9%88%DB%8C%DB%8C_%D8%A2%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D8%B3%E2%80%8C%D8%A8%DB%8C%E2%80%8C%D8%A7%D9%86" title="رده:صفحه‌های حاوی پیوند جادویی آی‌اس‌بی‌ان">صفحه‌های حاوی پیوند جادویی آی‌اس‌بی‌ان</a></li></ul></div></div> <div class="visualClear"></div>
</div>
</div>
<div id="mw-navigation">
<h2>منوی ناوبری</h2>
<div id="mw-head">
<div id="p-personal" role="navigation" class="" aria-labelledby="p-personal-label">
<h3 id="p-personal-label">ابزارهای شخصی</h3>
<ul>
<li id="pt-login"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%88%D8%B1%D9%88%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%B3%D8%A7%D9%85%D8%A7%D9%86%D9%87&returnto=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="توصیه می‌شود که به سامانه وارد شوید، گرچه اجباری نیست [o]" accesskey="o">ورود</a></li><li id="pt-createaccount"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A7%DB%8C%D8%AC%D8%A7%D8%AF_%D8%AD%D8%B3%D8%A7%D8%A8_%DA%A9%D8%A7%D8%B1%D8%A8%D8%B1%DB%8C&returnto=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="از شما دعوت می‌شود که حساب کاربری بسازید و به سامانه وارد شوید؛ هرچند که ساخت حساب کاربری اختیاری است.">ایجاد حساب کاربری</a></li><li id="pt-anoncontribs"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%85%D8%B4%D8%A7%D8%B1%DA%A9%D8%AA%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D9%86" title="فهرست ویرایش‌ها انجام شده از این نشانی آی‌پی [y]" accesskey="y">مشارکت‌ها</a></li><li id="pt-anontalk"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%A8%D8%AD%D8%AB_%D9%85%D9%86" title="بحث پیرامون ویرایش‌های این نشانی آی‌پی [n]" accesskey="n">بحث</a></li><li id="pt-anonuserpage">به سامانه وارد نشده‌اید</li> </ul>
</div>
<div id="left-navigation">
<div id="p-variants" role="navigation" class="vectorMenu emptyPortlet" aria-labelledby="p-variants-label">
<h3 id="p-variants-label">
<span>گویش‌ها</span><a href="#"></a>
</h3>
<div class="menu">
<ul>
</ul>
</div>
</div>
<div id="p-namespaces" role="navigation" class="vectorTabs" aria-labelledby="p-namespaces-label">
<h3 id="p-namespaces-label">فضاهای نام</h3>
<ul>
<li id="ca-talk"><span><a href="/wiki/%D8%A8%D8%AD%D8%AB:%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="گفتگو پیرامون محتوای صفحه [t]" accesskey="t" rel="discussion">بحث</a></span></li>
<li id="ca-nstab-main" class="selected"><span><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="دیدن صفحهٔ محتویات [c]" accesskey="c">مقاله</a></span></li>
</ul>
</div>
</div>
<div id="right-navigation">
<div id="p-search" role="search">
<h3>
<label for="searchInput">جستجو</label>
</h3>
<form action="/w/index.php" id="searchform">
<div id="simpleSearch">
<input type="search" name="search" placeholder="جستجو در ویکی‌پدیا" title="جستجو در ویکی‌پدیا [f]" accesskey="f" id="searchInput"/><input type="hidden" value="ویژه:جستجو" name="title"/><input type="submit" name="fulltext" value="جستجو" title="جستجوی این عبارت در صفحات" id="mw-searchButton" class="searchButton mw-fallbackSearchButton"/><input type="submit" name="go" value="برو" title="در صورت امکان به صفحه‌ای با همین نام برو" id="searchButton" class="searchButton"/> </div>
</form>
</div>
<div id="p-cactions" role="navigation" class="vectorMenu emptyPortlet" aria-labelledby="p-cactions-label">
<h3 id="p-cactions-label"><span>بیشتر</span><a href="#"></a></h3>
<div class="menu">
<ul>
</ul>
</div>
</div>
<div id="p-views" role="navigation" class="vectorTabs" aria-labelledby="p-views-label">
<h3 id="p-views-label">بازدیدها</h3>
<ul>
<li id="ca-history" class="collapsible"><span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=history" title="نسخه‌های پیشین این صفحه [h]" accesskey="h">نمایش تاریخچه</a></span></li>
<li id="ca-edit"><span><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=edit" title="ویرایش این صفجه با استفاده از ویکی‌متن [e]" accesskey="e">ویرایش</a></span></li>
<li id="ca-view" class="selected"><span><a href="/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" >خواندن</a></span></li>
</ul>
</div>
</div>
</div>
<div id="mw-panel">
<div id="p-logo" role="banner"><a class="mw-wiki-logo" href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" title="مشاهدهٔ صفحهٔ اصلی"></a></div>
<div class="portal" role="navigation" id='p-navigation' aria-labelledby='p-navigation-label'>
<h3 id='p-navigation-label'>بازدید محتوا</h3>
<div class="body">
<ul>
<li id="n-mainpage"><a href="/wiki/%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%A7%D8%B5%D9%84%DB%8C" title="مشاهدهٔ صفحهٔ اصلی [z]" accesskey="z">صفحهٔ اصلی</a></li><li id="n-currentevents"><a href="/wiki/%D8%AF%D8%B1%DA%AF%D8%A7%D9%87:%D8%B1%D9%88%DB%8C%D8%AF%D8%A7%D8%AF%D9%87%D8%A7%DB%8C_%DA%A9%D9%86%D9%88%D9%86%DB%8C" title="یافتن اطلاعات پس‌زمینه پیرامون رویدادهای کنونی">رویدادهای کنونی</a></li><li id="n-randompage"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%D9%94_%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%D9%81%DB%8C" title="آوردن یک صفحهٔ تصادفی [x]" accesskey="x">مقالهٔ تصادفی</a></li><li id="n-sitesupport"><a href="//donate.wikimedia.org/wiki/Special:FundraiserRedirector?utm_source=donate&utm_medium=sidebar&utm_campaign=C13_fa.wikipedia.org&uselang=fa" title="حمایتمان کنید">کمک مالی</a></li> </ul>
</div>
</div>
<div class="portal" role="navigation" id='p-collaboration' aria-labelledby='p-collaboration-label'>
<h3 id='p-collaboration-label'>همکاری</h3>
<div class="body">
<ul>
<li id="n-recentchanges"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D8%A7%D8%AE%DB%8C%D8%B1" title="فهرستی از تغییرات اخیر ویکی [r]" accesskey="r">تغییرات اخیر</a></li><li id="n-cooperateing"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%87%D9%85%DA%A9%D8%A7%D8%B1%DB%8C">ویکی‌نویس شوید!</a></li><li id="n-help"><a href="/wiki/%D8%B1%D8%A7%D9%87%D9%86%D9%85%D8%A7:%D9%81%D9%87%D8%B1%D8%B3%D8%AA" title="مکانی برای دریافتن">راهنما</a></li><li id="n-contact"><a href="//fa.wikipedia.org/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%D9%85%D8%A7%D8%B3_%D8%A8%D8%A7_%D9%85%D8%A7">تماس با ویکی‌پدیا</a></li> </ul>
</div>
</div>
<div class="portal" role="navigation" id='p-coll-print_export' aria-labelledby='p-coll-print_export-label'>
<h3 id='p-coll-print_export-label'>نسخه‌برداری</h3>
<div class="body">
<ul>
<li id="coll-create_a_book"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8&bookcmd=book_creator&referer=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1">ایجاد کتاب</a></li><li id="coll-download-as-rdf2latex"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DA%A9%D8%AA%D8%A7%D8%A8&bookcmd=render_article&arttitle=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&returnto=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87+%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&oldid=18591173&writer=rdf2latex">دریافت به‌صورت PDF</a></li><li id="t-print"><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&printable=yes" title="نسخهٔ قابل چاپ این صفحه [p]" accesskey="p">نسخهٔ قابل چاپ</a></li> </ul>
</div>
</div>
<div class="portal" role="navigation" id='p-wikibase-otherprojects' aria-labelledby='p-wikibase-otherprojects-label'>
<h3 id='p-wikibase-otherprojects-label'>در دیگر پروژه‌ها</h3>
<div class="body">
<ul>
<li class="wb-otherproject-link wb-otherproject-commons"><a href="https://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Naser_al-Din_Shah_Qajar" hreflang="en">ویکی‌انبار</a></li> </ul>
</div>
</div>
<div class="portal" role="navigation" id='p-tb' aria-labelledby='p-tb-label'>
<h3 id='p-tb-label'>ابزارها</h3>
<div class="body">
<ul>
<li id="t-whatlinkshere"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D9%BE%DB%8C%D9%88%D9%86%D8%AF_%D8%A8%D9%87_%D8%A7%DB%8C%D9%86_%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="فهرست همهٔ صفحه‌هایی که به این صفحه پیوند می‌دهند [j]" accesskey="j">پیوندها به این صفحه</a></li><li id="t-recentchangeslinked"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%AA%D8%BA%DB%8C%DB%8C%D8%B1%D8%A7%D8%AA_%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%B7/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" rel="nofollow" title="تغییرات اخیر صفحه‌هایی که این صفحه به آنها پیوند دارد [k]" accesskey="k">تغییرات مرتبط</a></li><li id="t-upload"><a href="/wiki/ویکی‌پدیا:بارگذاری" title="بارگذاری تصاویر و پرونده‌های دیگر [u]" accesskey="u">بارگذاری پرونده</a></li><li id="t-specialpages"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%D8%B5%D9%81%D8%AD%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C_%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87" title="فهرستی از همهٔ صفحه‌های ویژه [q]" accesskey="q">صفحه‌های ویژه</a></li><li id="t-permalink"><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&oldid=18591173" title="پیوند پایدار به این نسخه از صفحه">پیوند پایدار</a></li><li id="t-info"><a href="/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&action=info" title="اطلاعات بیشتر دربارهٔ این صفحه">اطلاعات صفحه</a></li><li id="t-wikibase"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q159416" title="پیوند به آیتم متصل به مخزن داده [g]" accesskey="g">آیتم ویکی‌داده</a></li><li id="t-cite"><a href="/w/index.php?title=%D9%88%DB%8C%DA%98%D9%87:%DB%8C%D8%A7%D8%AF%DA%A9%D8%B1%D8%AF&page=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&id=18591173" title="اطلاعات در خصوص چگونگی یادکرد این صفحه">یادکرد پیوند این مقاله</a></li> </ul>
</div>
</div>
<div class="portal" role="navigation" id='p-lang' aria-labelledby='p-lang-label'>
<h3 id='p-lang-label'>به زبان‌های دیگر</h3>
<div class="body">
<ul>
<li class="interlanguage-link interwiki-ar"><a href="https://ar.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86_%D8%A7%D9%84%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1%D9%8A" title="ناصر الدين القاجاري–عربی" lang="ar" hreflang="ar" class="interlanguage-link-target">العربية</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-az"><a href="https://az.wikipedia.org/wiki/Nasir%C9%99ddin_%C5%9Fah_Qacar" title="Nasirəddin şah Qacar–ترکی آذربایجانی" lang="az" hreflang="az" class="interlanguage-link-target">Azərbaycanca</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-azb"><a href="https://azb.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="ناصرالدین شاه قاجار–تۆرکجه" lang="azb" hreflang="azb" class="interlanguage-link-target">تۆرکجه</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-bg"><a href="https://bg.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%85" title="Насреддин шах–بلغاری" lang="bg" hreflang="bg" class="interlanguage-link-target">Български</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ca"><a href="https://ca.wikipedia.org/wiki/N%C3%A0ssir-ad-Din_Xah_Qajar" title="Nàssir-ad-Din Xah Qajar–کاتالان" lang="ca" hreflang="ca" class="interlanguage-link-target">Català</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ckb"><a href="https://ckb.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B3%D8%B1%DB%95%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7" title="ناسرەدین شا–کردی مرکزی" lang="ckb" hreflang="ckb" class="interlanguage-link-target">کوردیی ناوەندی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-da"><a href="https://da.wikipedia.org/wiki/Naser_al-Din_Shah_Qajar" title="Naser al-Din Shah Qajar–دانمارکی" lang="da" hreflang="da" class="interlanguage-link-target">Dansk</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-de"><a href="https://de.wikipedia.org/wiki/N%C4%81ser_ad-Din_Schah" title="Nāser ad-Din Schah–آلمانی" lang="de" hreflang="de" class="interlanguage-link-target">Deutsch</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-en"><a href="https://en.wikipedia.org/wiki/Naser_al-Din_Shah_Qajar" title="Naser al-Din Shah Qajar–انگلیسی" lang="en" hreflang="en" class="interlanguage-link-target">English</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-eo"><a href="https://eo.wikipedia.org/wiki/Naser_al-Din_%C5%9Caho" title="Naser al-Din Ŝaho–اسپرانتو" lang="eo" hreflang="eo" class="interlanguage-link-target">Esperanto</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-es"><a href="https://es.wikipedia.org/wiki/Naseredd%C3%ADn_Sah_Kayar" title="Nasereddín Sah Kayar–اسپانیایی" lang="es" hreflang="es" class="interlanguage-link-target">Español</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-fr"><a href="https://fr.wikipedia.org/wiki/Nasseredin_Shah" title="Nasseredin Shah–فرانسوی" lang="fr" hreflang="fr" class="interlanguage-link-target">Français</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-he"><a href="https://he.wikipedia.org/wiki/%D7%A0%D7%90%D7%A1%D7%A8_%D7%90-%D7%93%D7%99%D7%9F_%D7%A9%D7%90%D7%94_%D7%A7%D7%92%27%D7%90%D7%A8" title="נאסר א-דין שאה קג'אר–عبری" lang="he" hreflang="he" class="interlanguage-link-target">עברית</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hr"><a href="https://hr.wikipedia.org/wiki/Nasrudin-%C5%A1ah_Kad%C5%BEar" title="Nasrudin-šah Kadžar–کروات" lang="hr" hreflang="hr" class="interlanguage-link-target">Hrvatski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-hy"><a href="https://hy.wikipedia.org/wiki/%D5%86%D5%A1%D5%BD%D6%80_%D5%A1%D5%A4_%D4%B4%D5%AB%D5%B6_%D5%87%D5%A1%D5%B0" title="Նասր ադ Դին Շահ–ارمنی" lang="hy" hreflang="hy" class="interlanguage-link-target">Հայերեն</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-id"><a href="https://id.wikipedia.org/wiki/Naser_al-Din_Shah_Qajar" title="Naser al-Din Shah Qajar–اندونزیایی" lang="id" hreflang="id" class="interlanguage-link-target">Bahasa Indonesia</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-io"><a href="https://io.wikipedia.org/wiki/Nasir-al-Din_Shah_Qajar" title="Nasir-al-Din Shah Qajar–ایدو" lang="io" hreflang="io" class="interlanguage-link-target">Ido</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-it"><a href="https://it.wikipedia.org/wiki/Nasser_al-Din_Shah_Qajar" title="Nasser al-Din Shah Qajar–ایتالیایی" lang="it" hreflang="it" class="interlanguage-link-target">Italiano</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ja"><a href="https://ja.wikipedia.org/wiki/%E3%83%8A%E3%83%BC%E3%82%BB%E3%83%AD%E3%83%83%E3%83%87%E3%82%A3%E3%83%BC%E3%83%B3%E3%83%BB%E3%82%B7%E3%83%A3%E3%83%BC" title="ナーセロッディーン・シャー–ژاپنی" lang="ja" hreflang="ja" class="interlanguage-link-target">日本語</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ka"><a href="https://ka.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A0_%E1%83%90%E1%83%9A-%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C_%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%98" title="ნასერ ალ-დინ შაჰი–گرجی" lang="ka" hreflang="ka" class="interlanguage-link-target">ქართული</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-kk"><a href="https://kk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D1%80%D0%B8%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%BD_%D1%88%D0%B0%D1%85" title="Насриддин шах–قزاقی" lang="kk" hreflang="kk" class="interlanguage-link-target">Қазақша</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ko"><a href="https://ko.wikipedia.org/wiki/%EB%82%98%EC%8B%9C%EB%A5%B4_%EC%95%97%EB%94%98_%EC%83%A4" title="나시르 앗딘 샤–کره‌ای" lang="ko" hreflang="ko" class="interlanguage-link-target">한국어</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-mzn"><a href="https://mzn.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7" title="ناصرالدین شا–مازندرانی" lang="mzn" hreflang="mzn" class="interlanguage-link-target">مازِرونی</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-nl"><a href="https://nl.wikipedia.org/wiki/Naser_ed-Din_Kadjar" title="Naser ed-Din Kadjar–هلندی" lang="nl" hreflang="nl" class="interlanguage-link-target">Nederlands</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-no"><a href="https://no.wikipedia.org/wiki/Naser_ad-Din_Shah_Qajar" title="Naser ad-Din Shah Qajar–نروژی" lang="no" hreflang="no" class="interlanguage-link-target">Norsk bokmål</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-oc"><a href="https://oc.wikipedia.org/wiki/Nasser_al-Din_Shah_Qajar" title="Nasser al-Din Shah Qajar–اوکیتایی" lang="oc" hreflang="oc" class="interlanguage-link-target">Occitan</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pl"><a href="https://pl.wikipedia.org/wiki/Naser_ad-Din_Szah_Kad%C5%BCar" title="Naser ad-Din Szah Kadżar–لهستانی" lang="pl" hreflang="pl" class="interlanguage-link-target">Polski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ps"><a href="https://ps.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AF%D9%8A%D9%86_%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="ناصر الدين شاه قاجار–پشتو" lang="ps" hreflang="ps" class="interlanguage-link-target">پښتو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-pt"><a href="https://pt.wikipedia.org/wiki/Nasser_al-Din_Shah" title="Nasser al-Din Shah–پرتغالی" lang="pt" hreflang="pt" class="interlanguage-link-target">Português</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ru"><a href="https://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D1%80%D0%B5%D0%B4%D0%B4%D0%B8%D0%BD-%D1%88%D0%B0%D1%85" title="Насреддин-шах–روسی" lang="ru" hreflang="ru" class="interlanguage-link-target">Русский</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sco"><a href="https://sco.wikipedia.org/wiki/Naser_al-Din_Shah_Qajar" title="Naser al-Din Shah Qajar–اسکاتلندی" lang="sco" hreflang="sco" class="interlanguage-link-target">Scots</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sh"><a href="https://sh.wikipedia.org/wiki/Nasrudin-%C5%A1ah_Kad%C5%BEar" title="Nasrudin-šah Kadžar–صرب و کرواتی" lang="sh" hreflang="sh" class="interlanguage-link-target">Srpskohrvatski / српскохрватски</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sr"><a href="https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B8%D1%80_%D0%B5%D0%BB_%D0%94%D0%B8%D0%BD_%D0%A8%D0%B0%D1%85_%D0%9A%D0%B0%D1%9F%D0%B0%D1%80" title="Насир ел Дин Шах Каџар–صربی" lang="sr" hreflang="sr" class="interlanguage-link-target">Српски / srpski</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-sv"><a href="https://sv.wikipedia.org/wiki/Nassredin_Shah" title="Nassredin Shah–سوئدی" lang="sv" hreflang="sv" class="interlanguage-link-target">Svenska</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-tr"><a href="https://tr.wikipedia.org/wiki/Nas%C4%B1reddin_%C5%9Eah" title="Nasıreddin Şah–ترکی استانبولی" lang="tr" hreflang="tr" class="interlanguage-link-target">Türkçe</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-uk"><a href="https://uk.wikipedia.org/wiki/%D0%9D%D0%B0%D1%81%D0%B5%D1%80_%D0%B5%D0%B4-%D0%94%D1%96%D0%BD_%D0%A8%D0%B0%D1%85" title="Насер ед-Дін Шах–اوکراینی" lang="uk" hreflang="uk" class="interlanguage-link-target">Українська</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-ur"><a href="https://ur.wikipedia.org/wiki/%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1_%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86_%D8%B4%D8%A7%DB%81_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1" title="ناصر الدین شاہ قاجار–اردو" lang="ur" hreflang="ur" class="interlanguage-link-target">اردو</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-vi"><a href="https://vi.wikipedia.org/wiki/Nasser_al-Din_Shah_Qajar" title="Nasser al-Din Shah Qajar–ویتنامی" lang="vi" hreflang="vi" class="interlanguage-link-target">Tiếng Việt</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-xmf"><a href="https://xmf.wikipedia.org/wiki/%E1%83%9C%E1%83%90%E1%83%A1%E1%83%94%E1%83%A0_%E1%83%90%E1%83%9A-%E1%83%93%E1%83%98%E1%83%9C_%E1%83%A8%E1%83%90%E1%83%B0%E1%83%98" title="ნასერ ალ-დინ შაჰი–Mingrelian" lang="xmf" hreflang="xmf" class="interlanguage-link-target">მარგალური</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh"><a href="https://zh.wikipedia.org/wiki/%E7%B4%8D%E8%B3%BD%E7%88%BE%E4%B8%81%C2%B7%E6%B2%99" title="納賽爾丁·沙–چینی" lang="zh" hreflang="zh" class="interlanguage-link-target">中文</a></li><li class="interlanguage-link interwiki-zh-min-nan"><a href="https://zh-min-nan.wikipedia.org/wiki/Naser_al-Din_Shah_Qajar" title="Naser al-Din Shah Qajar–چینی (مین نان)" lang="zh-min-nan" hreflang="zh-min-nan" class="interlanguage-link-target">Bân-lâm-gú</a></li><li class="uls-p-lang-dummy"><a href="#"></a></li> </ul>
<div class='after-portlet after-portlet-lang'><span class="wb-langlinks-edit wb-langlinks-link"><a href="https://www.wikidata.org/wiki/Q159416#sitelinks-wikipedia" title="ویرایش پیوندهای میان‌ویکی" class="wbc-editpage">ویرایش پیوندها</a></span></div> </div>
</div>
</div>
</div>
<div id="footer" role="contentinfo">
<ul id="footer-info">
<li id="footer-info-lastmod"> این صفحه آخرین‌بار در ۲۳ دسامبر ۲۰۱۶ ساعت ۰۴:۵۲ تغییر یافته‌است.</li>
<li id="footer-info-copyright">همهٔ نوشته‌ها تحت <a href="//fa.wikipedia.org/wiki/ویکی‌پدیا:Text_of_Creative_Commons_Attribution-ShareAlike_3.0_Unported_License">مجوز Creative Commons Attribution/Share-Alike</a> در دسترس است؛
برای جزئیات بیشتر <a href="//wikimediafoundation.org/wiki/Terms_of_Use">شرایط استفاده</a> را بخوانید.<br />
ویکی‌پدیا® علامتی تجاری متعلق به سازمان غیرانتفاعی <a href="//www.wikimediafoundation.org/">بنیاد ویکی‌مدیا</a> است.<br /></li>
</ul>
<ul id="footer-places">
<li id="footer-places-privacy"><a href="https://wikimediafoundation.org/wiki/Privacy_policy" class="extiw" title="wmf:Privacy policy">سیاست محرمانگی</a></li>
<li id="footer-places-about"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AF%D8%B1%D8%A8%D8%A7%D8%B1%D9%87" class="mw-redirect" title="ویکی‌پدیا:درباره">دربارهٔ ویکی‌پدیا</a></li>
<li id="footer-places-disclaimer"><a href="/wiki/%D9%88%DB%8C%DA%A9%DB%8C%E2%80%8C%D9%BE%D8%AF%DB%8C%D8%A7:%D8%AA%DA%A9%D8%B0%DB%8C%D8%A8%E2%80%8C%D9%86%D8%A7%D9%85%D9%87%D9%94_%D8%B9%D9%85%D9%88%D9%85%DB%8C" title="ویکی‌پدیا:تکذیب‌نامهٔ عمومی">تکذیب‌نامه‌ها</a></li>
<li id="footer-places-developers"><a href="https://www.mediawiki.org/wiki/How_to_contribute/fa?uselang=fa">توسعه‌دهندگان</a></li>
<li id="footer-places-cookiestatement"><a href="https://wikimediafoundation.org/wiki/Cookie_statement">اظهارنامهٔ کوکی</a></li>
<li id="footer-places-mobileview"><a href="//fa.m.wikipedia.org/w/index.php?title=%D9%86%D8%A7%D8%B5%D8%B1%D8%A7%D9%84%D8%AF%DB%8C%D9%86%E2%80%8C%D8%B4%D8%A7%D9%87_%D9%82%D8%A7%D8%AC%D8%A7%D8%B1&mobileaction=toggle_view_mobile" class="noprint stopMobileRedirectToggle">نمای تلفن همراه</a></li>
</ul>
<ul id="footer-icons" class="noprint">
<li id="footer-copyrightico">
<a href="https://wikimediafoundation.org/"><img src="/static/images/wikimedia-button.png" srcset="/static/images/wikimedia-button-1.5x.png 1.5x, /static/images/wikimedia-button-2x.png 2x" width="88" height="31" alt="Wikimedia Foundation"/></a> </li>
<li id="footer-poweredbyico">
<a href="//www.mediawiki.org/"><img src="/static/images/poweredby_mediawiki_88x31.png" alt="Powered by MediaWiki" srcset="/static/images/poweredby_mediawiki_132x47.png 1.5x, /static/images/poweredby_mediawiki_176x62.png 2x" width="88" height="31"/></a> </li>
</ul>
<div style="clear:both"></div>
</div>
<script>(window.RLQ=window.RLQ||[]).push(function(){mw.config.set({"wgBackendResponseTime":73,"wgHostname":"mw1240"});});</script>
</body>
</html>